روز پنجشنبه 15 آذرماه 1397، در حاشیه افتتاح نمایشگاه مطبوعات قدیمی کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی، نشستی با حضور استاد سید فرید قاسمی، حافظه گویای مطبوعات ایران برگزار شد. در این نشست که جمعی از مدیران کتابخانه های قم، پژوهشگران و کارشناسان کتابخانه حضور داشتند، در ابتدا آقای قاسمی در مورد آشنایی خود با کتابخانه آیت الله بروجردی اظهار داشتند: رفت و آمد بنده به کتابخانه آیت الله بروجردی به دوره نوجوانی من بر می گردد. به چند دلیل بنده علاقه مند به این کتابخانه بودم، یکی متبرک بودن این کتابخانه به نام آیت الله بروجردی و ارادتی که به این شخصیت داشتم. دلیل دیگر، انتقال بخشی از مجموعه کتابخانه مرحوم حاج محمد رمضانی به این کتابخانه بود، که بسیار ارزشمند است.

در ادامه این نشست، استاد سید فرید قاسمی در زمینه اقدامات حاج محمد رمضانی در حوزه گردآوری کتاب و مطبوعات اظهار داشتند: بنده در بررسی ای که در تاریخ معاصر داشتم، دریافتم که مرحوم محمد رمضانی زمانی به تنهایی و بدون همراه، وظایف چندین نهاد را در این کشور انجام می داده است.گاهی گفته می شود در مقطعی مرحوم مهدی آذریزدی شاگرد کتابفروشی حاج محمد رمضانی بوده است. اگر دقیق نگاه کنیم، می بینیم حاج محمد رمضانی سالیان سال کار کتابخانه ملی و خانه کتاب را با امکانات محدود آن زمان انجام می داده و در واقع اقدام ایشان یک خود تکلیفی بوده است.

حاج محمد رمضانی در بحث مجموعه سازی منابع اطلاعاتی در آن مقطع در نوع خود بی نظیر بوده است. نهادهای ملی و بین المللی، متخصصان و کارشناسان هر یک تعاریفی برای کتاب ارائه می کنند، اما افرادی هم هستند که تعریف کتاب از دیدگاه آنها عبارت است از هر مضمونی که بر محملی ثبت و ضبط شود، در این تعریف برای کتاب قید شکلی قرار نداده اند. آقای رمضانی نیز دقیقا بر طبق این تعریف عمل کرده است.

ایشان هر روز در یک ساعت معینی به کتاب گردی اقدام می کرده است. این بحث مهمی است که چه دلیلی وجود داشته که از سال حدود 1301 تا 1345 که ایشان دچار کسالت و بعد هم فوت کرد، یعنی تقریبا حدود 46 سال با یک خود تکلیفی اقدام به گردآوری منابع اطلاعاتی می کردند. در یک جمع بندی می توانم بگویم سال 1301 سالی است که امریکا به فکر گردآوری منابع فارسی می افتد. امریکا از سال 1301 تا به امروز- قبل از این تاریخ هم به صورت منقطع انجام می شده-، به صورت متوالی اقدام به گردآوری انواع منابع اطلاعاتی فارسی-کتاب، نشریه ادواری، روزنامه ها- کرده است.

مرحوم پورهادی مسئول بخش فارسی کتابخانه کنگره امریکا در مصاحبه با مجله میراث ایران، در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه وقتی در 13 آبان سفارت امریکا در ایران اشغال شد، شما چگونه به کار خود در گردآوری منابع فارسی در ایران ادامه دادید؟ می گوید ما فوری از سفارت پاکستان خواستیم کار گردآوری منابع اطلاعاتی فارسی را انجام و ادامه دهند و در این مدت صرفا سه روز-13 تا 15 آبان- مشکلاتی داشتیم.

بنابراین، شاید بتوان اینگونه گفت که حاج محمد رمضانی در آن مقطع زمانی دیده است که یک نفر خارجی اقدام به گردآوری منابع فارسی کشور می کند، پس شاید بتوانیم اینگونه بگوییم آقای رمضانی نیز صبح ها کتابفروشی خود را به شاگردش می سپرده و یک ساعت زودتر از آن فرد خارجی اقدام به کتاب گردی در دستفروشان و کتابفروش ها می کرده است. تفکر محمد رمضانی این بود که چرا باید میراث ما دست اجنبی باشد؟.چرا ما میراث خودمان را خودمان حفظ نکنیم؟.

استاد سید فرید قاسمی در ادامه نشست در پاسخ به سوال یکی از حاضران در زمینه برخی نارسایی ها و عدم توجه مناسب کتابخانه ها به میراث مطبوعاتی کشور اظهار داشتند: توسعه حادثه نیست، بلکه یک فرایند است. توسعه از آنِ یک جامعه خردمند است. برای توسعه فرایند تبدیل داده به خرد باید انجام شود. پایه داده، کتابخانه است. پردازش اطلاعات بدون در اختیار داشتن داده میسر نیست. ریشه جهان و کشورهای توسعه یافته در کتابخانه ها است. در ایران هم چند دهه ای است که نوع نگاه ها به بحث مطبوعات و نشریات در کتابخانه ها در حال تغییر بوده و اتفاقات خوبی هم افتاده، اما کافی نیست، بلکه مهم این است که برنامه ریزان کشور متوجه این نکته ها باشند. ایشان در اهمیت مطبوعات به ویژه مطبوعات دینی اظهار داشتند: استخراج آراء فقها از نشریات و مطبوعات امری بسیار مهم و ضروری است، چرا که انباشتی از اطلاعات بِکر و دست نخورده به دست علمای امروز می رسد. تاریخ مطبوعات دینی و تاریخ مطبوعات روحانیت و روحانیونی که کار مطبوعات دینی انجام می داده اند، بسیار اهمیت دارد. همچنین مناسب است علما و روحانیونی که به نوعی با مطبوعات مرتبط بوده یا خود مطالبی در این منابع داشته اند نیز مورد بررسی قرار گیرد. به ویژه شهر قم با توجه به موقعیت خاص آن، تاریخ مطبوعات قم و به صورت خاص تاریخ مطبوعات دینی آن بسیار اهمیت پیدا می کند.

در مورد اهمیت مطبوعات دینی به یک نمونه اشاره می کنم که در مورد اینکه آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی اجازاتی پیرامون مصرف وجوهات برای انتشار مجله داده اند، بنده در هیچ کتابی یا منبعی اطلاعاتی در این زمینه مشاهده نکرده ام، در حالی که این اسناد در مطبوعات آن دوره منعکس شده است.

همچنین ایشان در زمینه پیشنیه اولین نشریه دینی به زبان فارسی گفتند: اولین نشریه اسلامی فارسی در جهان تنها یک دوره، و آن هم در مجموعه کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است. این نشریه چهل سال قبل از اینکه داعی الاسلام در اصفهان اولین نشریه اسلامی فارسی را در ایران -سال 1320 قمری- منتشر کند، در هند منتشر شد.

در پایان این نشست، استاد قاسمی در پاسخ به سوالی پیرامون نقش کتابداران در ارزش گذاری منابع اطلاعاتی تاکید کردند: کار کتابداران ارزش گذاری بر منابع اطلاعاتی نیست. بخشی از ارزش گذاری منابع اطلاعاتی را تاریخ انجام می دهد و بخشی دیگر را پژوهشگر. وظیفه کتابدار فقط فراهم آوری، سازماندهی، اشاعه و حفاظت از منابع اطلاعاتی است و هیچ منبع اطلاعاتی نباید برای کتابدار بی ارزش باشد، ارزش گذاری را باید به مخاطب سپرد.