فهرست‌نویسی نسخ خطی
برای معرفی و شناسایی نسخ خطی کتابخانه نیاز به فهرست بود که با اقدام آیت الله استادی این نسخه‌ها به صورت تفصیلی فهرست شدند. این فهرست در یک جلد به نام «فهرست نسخ خطی کتابخانه مسجد اعظم» در بهار سال 1365 در چاپخانه سلمان فارسی قم چاپ شد.
پس از تحویل کتابخانه به مرکز مدیریت حوزه علمیه قم مجموعه نسخ خطی کتابخانه طبق فهرست اولیه آیت الله استادی بررسی و چند مورد مفقودی شناسایی شد. برای تحویل نسخ خطی به مدیر کتابخانه و تکمیل شمارش آنها، از میان نسخه‌های پیدا شده از انبار کتابخانه نسخه هایی با امضای آیت الله استادی جایگزین نسخه های مفقودی گردید.
در سال 1375 طرحی در شورای پژوهشی کشور تصویب شد که مقرر شد در قالب این طرح صد هزار نسخه خطی کشور فهرست شود و اعتباری برای آن در نظر گرفته شد. کتابخانه مسجد اعظم با بیش از 6900 عنوان نسخه خطی جزء ده کتابخانه برتر کشور محسوب می‌شود. بنابراین فهرست نسخ این کتابخانه در غنای فهرست نسخ خطی کشور مهم بود. برای تهیه فهرست از نسخ خطی کتابخانه، حجةالاسلاموالمسلمین مصطفی درایتی مشاور رئیس جمهور وقت، موضوع را با آیت الله استادی مطرح کردند و آیت الله استادی موافقت کردند نسخ خطی کتابخانه در قالب طرح مذکور فهرست شود. پروژه در سال 1378 با مدیریت آقای صادق حسن‌زاده (مدیر کتابخانه) آغاز شد. ایشان از حجةالاسلاموالمسلمین محمود طیار مراغی دعوت کردند تا در تهیه فهرست نسخ خطی با کتابخانه همکاری کند. تهیه فهرست بیش از یک‌سال طول کشید و آقای حسن‌زاده 2500 نسخه و آقای طیار مراغی 1500 نسخه را فهرست کردند. بعد از اتمام این طرح، اصل فیش‌ها در اختیار حجةالاسلاموالمسلمین درایتی و یک نسخه از آنها در اختیار کتابخانه قرار گرفت. با اقدام حجة‌الاسلام والمسلمین مصطفی درایتی، اطلاعات کتابشناختی نسخ خطی کتابخانه در مجموعه فهرستواره دستنوشت‌های ایران (دنا) در سال 1389 و فهرستواره نسخه‌های خطی ایران (فنخا) چاپ شد.
در سال 1387، آیت الله علوی بروجردی با توجه به اشراف و تجربه آیت الله استادی نسبت به نسخ خطی کتابخانه، از ایشان تقاضا کردند فهرست نسخ خطی کتابخانه را تنظیم و بازبینی نمایند. آیت الله استادی با اعتماد به کار آقایان حسن‌زاده و طیار مراغی فیش‌های تنظیمی آنها را در چهار جلد تنظیم و تکمیل کردند. جلدهای اول و دوم این فهرست در بهار سال 1388 و جلدهای سوم و چهارم آن در زمستان 1389 توسط نشر برگزیده با حمایت آیت الله علوی بروجردی چاپ شد.
برای استفاده آسان از این فهرست، جلد پنجم تحت عنوان نمایه‌ها توسط حجةالاسلاموالمسلمین حسین حسن‌زاده زیر نظر آیت الله استادی در مدت دوسال آماده و در بهار 1392 با بودجه حمایتی طرح مشکات توسط انتشارات نجفی منتشر شد.
طرح فهرست نسخ خطی
مقدمه
از گذشته تا به امروز اولین و برترین ابزار معرفی و شناسایی نسخه‌های خطی و کهن به جامعۀ علم و فرهنگ، فهرستها بوده‌اند که به غرض نسخه‌جویی و نسخه‌یابی در دسترس محققان و مصححان قرارگرفته‌اند. به عبارتی فهرستها رابطِ بین عالمان گذشته با محققان معاصر و زبان مشترک نسخه‌شناسان و محققان هستند. آمار و اطلاعات موجود از این نسخه‌ها، به وضوح از نقش اساسی ايران در فرهنگ جهان خبر داده و اهمیتِ توجه و شناساندن این میراث درخشان علمی و فرهنگی مسلمانان را برای نسل حاضر، بیش از پیش آشکار می‌سازد. این آمار در کتابخانه آیت‌لله العظمی بروجردی(ره) بیانگر حدود 5000 نسخه خطی بالغ بر 7200 عنوان است.
فعالیت‌های انجام شده
نسخه‌های خطی کتابخانه آیت‌الله العظمی بروجردی(ره)، برای اولین بار توسط آیت‌ا... رضا استادی فهرست و در سال 1364 در یک مجلد با عنوان «فهرست نسخه‌هاي خطي کتابخانه مسجد اعظم قم» منتشر شده است.
از آنجا که این فهرست با رعایت اختصار تهیه شده بود، پس از طی چند سال بار دیگر نسخه‌ها به صورت کامل و فنّی‌تر فهرست شدند. این مهم توسط دو استاد بزرگوار حجت‌الاسلام‌والمسلمین صادق حسن‌زاده مراغه‌ای و حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمود طیار مراغی انجام شده و فهرست جدید تحت اشراف آیت‌ا... استادی در سال 1388 و 1389 در چهار مجلد منتشر شد و یک جلد نمایه توسط حجت‌الاسلام‌والمسلمین حسین حسن‌زاده در حال تنظیم و آماده‌سازی است که به زودی منتشر خواهد شد.
نسخه‌های خطی مؤسسه آیت ا... العظمی بروجردی (ره) دیگر مجموعۀ ارزشمندی است که در این کتابخانه نگهداری می‌شود. این مجموعه توسط استاد حجت الاسلام والمسلمین سیداحمد حسینی اشکوری فهرست‌نویسی و در سال 1384 در دو مجلد با عنوان «فهرست نسخه‌هاي خطي کتابخانه مؤسسه حضرت آيت الله العظمي بروجردي» منتشر شد.
طرح بازنگری و تکمیل فهرست نسخ خطی
چند مرحله کار برای کاربردی کردن فهرست‌های موجود در نظر گرفته می‌شود که دسترسی به منابع کهن را سهل‌الوصول خواهد کرد.
1. اطلاعات کتابشناختی نسخ خطی که در فهرست‌های چاپی و کاربرگه ها موجود است به صورت کامل در نرم‌افزار تخصصی کتابخانه (سیمرغ) ثبت و امکان جستجو و مشاهده آن را از طریق کتابخانه دیجیتال و وب سایت کتابخانه برای کاربران داخلی و خارجی کتابخانه فراهم شود.
2. فهرست‌های موجود برای استفاده کاربردی‌تر و بهتر برای محققان در قالب فهرست موضوعی طبقه‌بندی شود و برای این فهرستها انواع نمایه‌ها براساس عنوان و پدیدآور تهیه و تنظیم شود.
3. بازنگری فهرست موضوعی توسط فهرستنویس مجرب این حوزه انجام شود و به موارد ذیل توجه شود:
· رعایت یکدستی در انتخاب عناوین ساختگی (مثال: مرکبات (رساله در ...) یا رساله در نکاح و ...)
· مشاهیر نسخ خطی (مؤلف- مصحح- کاتب و...) مستندسازی شود و با رعایت نظامی یکدست و یکپارچه در نرم‌افزار کتابخانه ثبت و ضبط شوند.
· موضوعات فهرست‌های فعلی طبق نظامی یکدست و با رعایت الگو و استانداردها ملی و کتابداری اصلاح شود. موضوعات خاص برای آنها انتخاب شود و هر نسخه با بیش از دو یا سه موضوع معرفی و شناخته شود. (در موضوعات فعلی پراکندگی و چندگانگی به وضوح مشاهده می‌شود. به طور مثال نسخه‌هایی که در مورد زندگینامه افراد است با کلیدواژه‌های «سیره – سرگذشتنامه- زندگینامه- تاریخ- شرح حال ...» معرفی شده‌اند.)
· توجه بیشتر به مهرها و یادداشتهای صدر و ذیل نسخ
· افزودن آغاز و انجام به فهرست نسخ کتابخانه شخصی آیت الله العظمی بروجردی
نتایج بازنگری
1. امکان جستجو و بازیابی نسخ از طریق نرم‌افزار
2. ارائه خدمات آسان و سریع به محققان
3. دسترسی سریع به نسخه‌های هم موضوع
4. دسترسی به نسخ از طریق موضوعات خاص
5. تنظیم دقیق‌تر فهارس و کنار هم قرار گرفتن عناوین مشابه
6. معرفی بهتر و کاملتر افزوده‌های نسخ
گزارش فعالیت سازماندهی نسخ خطی
اطلاعات کتابشناختی نسخ خطی کتابخانه که قبلا فهرست و چاپ شده بودند در سال 1392 در نرم‌افزار تخصصی کتابخانه ثبت و امکان جستجو و مشاهده آن از طریق سایت برای کاربران داخلی و خارجی کتابخانه فراهم شد.
همزمان با اجرای ثبت اطلاعات در نرم‌افزار مشاهیر نسخ خطی (مؤلف- مصحح- کاتب و...) مستندسازی شده و با رعایت حداقلی نظام یکدست و یکپارچه در نرم‌افزار کتابخانه ثبت و ضبط شدند.
در ادامه تصاویر نسخه‌های خطی توسط کارشناسان بخش دیجیتال به فرمت pdf تبدیل و استانداردهای لازم روی آنها پیاده شد. تصاویر پس از آماده‌سازی به مشخصات فهرستها پیوست و آماده بارگذاری شد.
با انجام این کار کل نسخه‌های خطی موجود در کتابخانه همراه با تصاویر آنها توسط نرم‌افزار قابل بازیابی شد و محققان و پژوهشگران نسخ خطی توانستند از طریق شبکه داخلی کل تصاویر و خارج از کتابخانه از طریق نت، 5 صفحه اول تصویر، همراه با اطلاعات کتابشناسی را مشاهده کنند.
طی چند سال اخیر تعداد 245 عنوان نسخه خطی جدید به کتابخانه اهدا شدکه نیاز به فهرست کردن داشتند. این نسخ در سال 1394 توسط کارشناسان بخش دیجیتال، فهرست‌نویسی شدند و فهرست موجود علاوه بر ثبت در نرم‌افزار در یک مجلد صفحه‌بندی و آماده چاپ است. در ادامه تصاویر 245 نسخه مذکور تهیه و طبق استانداردها آماده و بارگذاری شد.