استاد حوزه بیان کرد:آیت الله العظمی بروجردی(ره) بیان کردند که شی اگر بخواهد دارای مراتب باشد باید ذات شی در جمیع مراتب حضور داشته باشد که این مطلب ظریف و بی نظیر است.

حجت الاسلام والمسلمین سید صادق محمدی در پیش نشست کنگره نکوداشت آیت الله العظمی بروجردی(ره) درکتابخانه مسجد اعظم گفت: اولین دیدگاهی که در زمینه مراتب حکم مطرح شده است، دیدگاه چهار مرتبه ای مرحوم آخوند است که شامل اقتضا، انشا، فعلیت و تنجز است.

وی افزود: تضاد بین احکام در مرحله فعالیت است؛ مرحوم آخوند مرحله تضاد احکام را در فعلیت می برد.

رئیس انجمن اصول فقه حوزه بیان کرد: امام راحل و بسیاری از محققین با تفاسیر متفاوت، مراتب حکم را دو مرتبه می دانند؛ امام راحل بیان می کنند که مرتبه الاقتضا و تنجز از مراتب حکم نیست؛ اقتضا مرتبه ملاکات و علت غایی حکم است.

وی گفت: حکم انشایی و حکم فعلی باقی می ماند، ولی تفسیر فعلیت امام با مرحوم آخوند متفاوت است؛ امام بیان می فرمایند حکمی که مجعول باشد به شکل قانون کلی باشد و در مرحله فعلیت وقتی که مخصصات و مقیدات حکمی می آید آن وقت حکم فعلی می شود.

وی اظهارکرد: محقق اصفهانی، بیان می کند که تقوم فعلیت به وصول است؛ یعنی قبل از وصول به مکلف فعلیتی نداریم؛ ایشان بین فعلیت و تنجز قائل به وحدت است.

حجت الاسلام والمسلمین محمدی عنوان کرد: مرحوم نایینی و شاگردان ایشان و میرزجواد تبریزی و مرحوم آیت الله خویی قائل به دو مرحله حکم انشایی و فعلی هستند که در این زمینه نظیر این حضرات نظرات خاصی دارند.

استاد حوزه اظهارکرد: ایشان می فرماید، مقام اقتضا مقامی نیست که بتوانیم از مراتب ثابت کنیم چون در مراتب چون نطفه که مرحله استعداد انسان شدن است و خوداین نطفه در مراتب وجود انسان وجود دارد، ولی مرتبه الاقتضا که علت غایی حکم است.

وی گفت: هیچگونه محفوظیتی نسبت به اصل حکم نیست؛ ایشان می فرمایند که تنجز نیز یک وصف اعتباری عقلی است که ازمراتب حکم نیست؛ حکم انشای صرف نیز از منظر ایشان، حکم نیست.