در ششمین‌محفل فهرست نگاران نسخ خطی، پس از بیانات ارزشمند آیت الله علوی بروجردی جناب آقای محمد اسفندیاری طی ارائه آماری اظهار داشتند: در سال 1353 کارشناسان یونسکو آماری از کتابخوانی ایرانیان گرفتند. آنها نتیجه گرفتند هر ایرانی سالانه به طور متوسط یک ثانیه و نیم کتاب می خواند.

وی افزود: در سال 1373 آمارگیری دقیقی صورت گرفت و اعلام شد هر ایرانی سالانه به طور متوسط یک دقیقه مطالعه می کند. تقریبا 20 سال بعد و در سال 1396 اعلام شد هرایرانی روزانه به طور متوسط یک دقیقه کتاب می خواند. البته این آمار تردیدآمیز است.

وی گفت: چون میزان مطالعه در کشور ما پایین است از سال 1344 مقرر شد هفته ای به کتاب اختصاص داده شود و دو وزارتخانه فرهنگ و هنر و وزارت آموزش و پرورش مسئول این کار شدند. علیرغم برپایی هفته کتابخوانی در کشور از سال 1344، واقعیت این است که کتابخوانی به صورت عادت مستمر هنوز در جامعه در نیامده است و فرهنگ جامعه ما شفاهی است یعنی معلومات اغلب مردم برپایه مسموعات آنهاست نه بر پایه مقروئات.

وی با بیان اینکه تمام تلاش های صورت گرفته از قبیل سپاه دانش، پیکار با بی سوادی و نهضت سوادآموزی با هدف ارتقای فرهنگ کتابخوانی بوده است، گفت: اگر در جامعه ای یک نفر بی سواد نباشد اما کتابخوان هم نباشد، چندان تفاوتی با جامعه بی سواد ندارد.

فرد باسوادی که کتاب نمی خواند مانند بی سوادی است که نمی تواند کتاب بخواند. باید نهضتی برای ترویج فرهنگ کتابخوانی با محوریت کتابخانه های عمومی کشور راه اندازی شود.

وی کتابهای خطی و چاپ سنگی را شناسنامه و سند هویت فرهنگ و تمدن ایران دانست و گفت: بسیاری از این کتب چاپ سنگی و خطی اثر هنری است. کتاب سیوطی را بزرگواران حوزه همه دیده اند. مانند این کتاب در فرهنگ اسلامی زیاد است. کتب قدیم حاشیه‌هایی داشت و سعی می شد در این حاشیه ها یک گنبد و مناره در بیاید. یعنی در هر صفحه کتاب به صورت هنرمندانه کار گرافیکی انجام می شد. وقتی کتاب باز می شد، این مناره ها و گنبدها یک فضای قدسی و معنوی برای طالب علم ایجاد می کرد. طلبه در منزل و مدرسه که سیوطی را باز می کرد، گویا در معبد و مسجد بود. کتابها با ستونهای نزدیک به هم ریز نوشته می‌شد؛

بر اساس سخن حضرت امیر علیه السلام بیت المال مسلمانان زیان را بر نمی تابد و باید نوک قلم را ریز  و سطور را به هم نزدیک کرد. چرا که برای درست کردن کاغذ، درخت قطع می شود و کسی که درخت قطع می کند عمر کوتاهی دارد و تا می شود باید مانع اسراف کاغذ شد؛

اما امروزه می بینیم که کتاب در قطع وزیری چاپ می کنند و در هر برگ آن بیست سطر با فونت بزرگ می چینند.

آقای اسفندیاری، نقاشی، موسیقی، مجسمه سازی، معماری، رقص، تئاتر و سینما را هفت هنری دانست که در دنیا از آن یاد می شود و افزود: ما مسلمانان و ایرانیان نتوانستیم «خوشنویسی» را به عنوان هنر هشتم در جهان ثبت کنیم.

وی خاطرنشان کرد: ما در فرهنگ خودمان نقاشی را به صورت سنت نداشتیم. رقص هم نداشتیم. اما خوشنویسی داشتیم. خوشنویسی نقاشی با حروف و رقص با کلمات است. این هنر هشتم نزد ایرانیان بوده است. اختراع خط یک سرفصل مهم در جهان است و خوشنویسی نیز یک سرفصل است.

وی با تاکید بر ضرورت رجوع به سنت گفت: باید به نسخه های خطی و چاپهای سنگی رجوع کرد و سنت و کتابهایی که در آن سنت تعریف شده است را پاس بداریم. مثلا در امر به معروف و نهی از منکر کتابهای متعددی نوشته شده است. الان هم اگر بگوییم مقاله ای بنویسید نهایت به کتاب وسائل الشیعه مراجعه می شود و روایت این کتاب دیده می شود. آقای «مایکل کوک» کتابی درباره امر به معروف و نهی از منکر دارد. او می گوید در ایستگاه قطاری بودم، دیدم مردی به زنی تعدی می کند. آنجا به ذهنم رسید چرا کسی به زن کمک نمی کند. دیدم تنها واژه امداد و نجات را برای اینجا داریم. اما در فرهنگ مسلمانان امر به معروف و نهی از منکر داریم. اگر مسلمانی اینجا بود اقدام می کرد.

مایکل کوک 12 سال روی این موضوع تحقیق می‌کند. 2500 منبع را که به هشت زبان دنیا بوده است می بیند. کتب خطی را هم بررسی می کند. کار ایشان قطعا نقص هایی دارد اما یک کار تراز علمی این است و نه اینکه فقط به کتب در دسترس بسنده کنیم.

وی همچنین تصریح کرد: برخی در موقع کتاب نوشتن فکر می کنند روز اول تاریخ است. درحالیکه فرهنگ و تمدن جهانی 7000 ساله است. باید کتب قدیم را دید. کسی می تواند بنایی بزرگ بسازد که روی بنای دیگران کار کند.