ششمین محفل فهرست نگاران نسخ خطی در کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی در روز چهارشنبه 1 آذر 1402 و در شهر مقدس قم برگزار شد.

در این نشست حضرت آیت الله علوی بروجردی در بیانات خود درباره اهمیت نسخ خطی بیان کردند: کتابهای خطی و چاپ سنگی شناسنامه و سند هویت فرهنگ و تمدن ایران است ضمن آنکه این کتابها سند هنری ما نیز می‌باشد.

ایشان در این نشست که به رونمایی از کتاب «فهرست کتب سنگی کتابخانه مسجداعظم» اختصاص داشت، با اشاره به سیر تحول چاپ گفت: از روزگاری که چاپ معمول شد و کتاب ها به جای نگارش دستی که گنجینه های خطی ما را تشکیل می دهند، به چاپ رسید، کتاب های زیادی از ما در هند و مناطق مختلف جهان چاپ شدند. این کتاب ها خصوصیاتی داشتند از جمله آنکه باید آن را خطاطی می نوشت و سپس روی الواحی به چاپ می رساند و لذا صنعتی در خطاطی این کتب پیدا شد.

آیت الله علوی با اشاره به خصوصیات کتاب های خطی در زمان مرحوم آیت الله بروجردی افزود: یادم هست کتاب هایی که پدر ما داشت، علاوه بر متن که خطاطی زیبایی داشت دارای حواشی بود که شکل بندی های بسیار زیبایی داشتند که واقعا چشم نواز بودند.

اوائل کار که طلبه شده بودیم دنباله مطلب را در کتاب های چاپ سنگی جستجو می کردیم، ابتدا خیلی به کار وارد نبودیم اما بعد کم کم آشنا شدیم و این هنری بود که در کتاب های چاپ سنگی آن دوران وجود داشت.

ایشان ادامه دادند: آن زمان، تنها فرصتی بود که عرضه متعدد و مکرر آثار، متوقف بر خرید همین کتاب های چاپ سنگی بود و چیز دیگری در اختیار نبود، حرفچینی به صورت امروزی معمول نبود؛ لذا مقدار زیادی از کتاب هایی که داشتیم در عرصه های مختلفی که بوده، نه فقط فقهی و اصولی یا تفسیری و کلامی، بلکه در علوم و فنون مختلف حتی پزشکی و هیئت و حساب و ریاضیات و ... به این سلک نگارش یافته است و این کتابها گاهی با همت افرادی فقط یک چاپ خورده که فقط در هند یا ایران بوده و بعد از پخش آنها تعداد معدودی از آنها قابل دسترسی است؛ خیلی از کتابخانه ها آن چاپ ها را ندارند؛ لذا مثل کتاب خطی ارزشمند هستند. اما بعد که حروف چینی رواج یافت، بسیاری از کتاب ها با سلیقه های خوب و با فهرست، حروف چینی و تجدید چاپ شده است.

البته مشکلاتی هم در چاپهای سنگی وجود داشت، شماره صفحه مشخص نمی کردند و یا فهرست به این شکل نداشت و خبری از فهرست اعلام و ... نبود

ایشان همچنین اظهار داشتند: همین کتابها با این محدودیتها تنها محل استفاده ما و نسل های متعددی از ما بوده، اما امروز وجود این کتاب ها خیلی ارزشمند است، اگرچه طلبه و دانشجو حوصله مطالعه حواشی این کتاب ها را کمتر پیدا می کند.

وی با اشاره به تحولات علم بویژه فضای مجازی که در دسترس قرارگرفتن کتاب ها را برای ما آسانتر کرده است، گفت: فضای مجازی دنیای دیگری خلق کرده و علم، این تحولات را برای ما ایجاد کرده

البته ما باید از این تحول کمال استفاده  را بکنیم و اینطور نیست که چون ما کتابهای چاپ سنگی را داشته ایم دیگر احتیاجی به این تحولات نداریم، بلکه این تحولی است که در صنعت طبع و عرضه علم پیدا شده؛ حروفچینی و چاپ به صورت امروزی پیدا شد و حتی امروزه چاپ و عرضه در فضای مجازی پیدا شده، خیلی از افراد کتابهایشان را به صورت فیزیکی چاپ نمی کنند بلکه فقط در فضای مجازی عرضه می کنند.

این تحولی است که در علم ایجاد شده و ما هم از این تحول کمال استقبال را داریم و باید همه عرصه ها را با هم تطبیق دهیم و چنانچه عکسهای کتاب های چاپ سنگی را که در کتابخانه های مختلف ایران و عراق و کتابخانه های بزرگ دنیا داریم گرفته و در اختیار محققان قرار دهیم، کار بسیار بزرگی کرده ایم.

الان در همین روسیه که در گذشته کشورهای آسیای میانه و قفقاز تحت الحمایه روسیه بودند، باعث شد که کتابهای زیادی را به مسکو منتقل کنند.

کتابخانه های اروپایی، انگلستان و فرانسه و کشورهایی که مستعمره آنها بودند کتابخانه های بسیار غنی دارند، مثل اسپانیا و امثال اینها.

ایشان همچنین یادآور شدند: کتابخانه واتیکان میراث زیادی از ما در اختیار دارد

اگر امروز تصویری از این کتابها در اختیار محقق گذاشته شود که برای بدست آوردن طبعی از آنها لازم نباشد که به کتابخانه های مختلف مراجعه کند، خدمت بزرگی است.

تولیت مسجداعظم اضافه کردند: نکته مهم دیگر اینکه باید قبل از انتشار، نام این کتاب ها را که از بزرگان در رشته های مختلف طبع شده است به همراه مشخصات آنها جمع آوری و در دسترس محققان قرار دهیم.

ایشان خاطر نشان کردند: گاهی اختلافی در طبع ها میبینیم، یعنی اختلاف نسخه وجود دارد مثلا در کتابهای فقهی و اصولی ما چاپهای سنگی متعددی خورده و خطاطان مختلف نوشته اند که اختلاف نسخه وجود دارد؛ گاهی اوقات بعضی کتابها مثل بحارالانوار مجلسی متعدد طبع سنگی شده در ایران و هند و ... که چاپ کمپانی از میان طبع ها بهترین چاپ هست؛ ولذا اینکه ما بدانیم چه کتبی به صورت سنگی چاپ شده و چه مشخصاتی دارد، کار بسیار باارزشی است که بتوانیم اطلاع رسانی کنیم.

آیت الله علوی بروجردی عنوان کرد: بعضی از چاپ های سنگی که در اختیار داریم از برخی کتاب های خطی دیگر کمیاب تر است؛

مثلا: کتاب ریاض السالکین مرحوم سید علی طباطبایی آنقدر زیاد نوشته شده که کتابخانه آقای مرعشی می گفتند ما صدها نسخه خطی از آن داریم، چون مورد حاجت افراد بوده این درحالی است که بعضی کتابهای چاپ سنگی نسخه های منحصر بفردی دارند.

خوشبختانه این کتابخانه کتابهای چاپ سنگی زیادی دارد، افراد زیادی عنایت کردند کتابهایشان را در این کتابخانه گذاشتند جا دارد در اینجا یادی کنیم از همه این بزرگان.

مرحوم آیت الله العظمی بروجردی در زمان حیاتشان کتابهایی دادند به کتابخانه و بعد از فوتشان هم تمام کتابهای ایشان به کتابخانه منتقل شد. عمده این کتابها هم چاپ سنگی بود. این کتابخانه از این جهت غنایی دارد.

ایشان همچنین از خدمات این کتابخانه اظهار رضایت کردند و افزودند: چاپ این فهرست خدمت بزرگی به جامعه علمی کشور است. بسیاری از این کتابها را ممکن است کسانی تابحال اسمش را هم نشنیده باشند؛ اما در عرصه تحقیق خود به آن نیاز داشته باشد، به وسیله این فهرست آگاه می شود که در این موضوع این کتاب نوشته و چاپ شده است، منتها به دلیل کمیابی در همه کتابخانه ها قابل عرضه نیست.

تولیت کتابخانه مسجداعظم همچنین گفتند: در اینجا در کنار تجلیل از حضرت آقای جلیسه و عزیزانی که با ایشان همکاری کردند باید یادی کنیم از مرحوم آقای رمضانی که شاید بیش از ۴۰ هزار جلد کتاب به این کتابخانه اهدا کرده ست؛ بیش از دوهزارجلد خطی، تعدادی چاپ سنگی و بقیه چاپ حروفی بوده که برخی از آنها بسیار ارزشمند است؛ یعنی کتابهایی که در کتابخانه ملی وجود نداشته است.

مرحوم رمضانی خودش ناشر بوده، به همین دلیل به تمام کتابهایی که در بازار عرضه می شده وقوف داشته، شاید حدود ۲۰هزار جزوه های ۲۰-۳۰ صفحه ای در مجموعه ایشان موجود هست.

کتابهای درسی قدیمی که از ابتدای راه‌اندازی مدارس جدید از زمان مرحوم رشدیه، با عشق و علاقه جمع آوری کرده است.

ایشان فقط کتابفروش و ناشر نبود، بلکه علاقه به جمع آوری کتاب هم داشته و هر جا کتابی می دید، چه خطی، چه سنگی خریداری میکرد؛ ولذا میراثی که از ایشان به جا مانده مجموعه عظیمی شده است.

مرحوم رمضانی هیچوقت به فکر فروش این کتابها نیفتاد با اینکه ایشان وضعیت مالی خوبی هم نداشت اما هیچ گاه به ذهنش خطور نکرد که این مجموعه را بفروشد.

انصافا باید از ایشان تجلیل کرد و شخصیت ایشان را ستود که آنقدر به فرهنگ کشور علاقه مند باشد که در جمع آوری این کتب بکوشد. این کار ارزشمندی است و همتی می خواهد که بین شخصیتهای امروز کمتر به چشم میخورد

امشب فرصتی شد که ما در کنار تجلیل از کتاب حضرت آقای جلیسه، یادی کنیم از مرحوم رمضانی و از خدمات بزرگی که ایشان در عرصه نشر و جمع آوری کتب داشته است. تجلیل کنیم و مورد ستایش واقع شود.

در آخر امید است بتوانیم در حفظ آثار و میراث مکتوب شیعه و این سرزمین انجام وظیفه کنیم چون ایران نقش بسیار بزرگی در حفظ آثار شیعه و این م