بسم الله الرحمن الرحيم

نمونه نظریات رجالی مرحوم آیت الله العظمی بروجردی

مرحوم آیت الله بروجردی در رجال اساس کارشان بر این بود که نخست به احوال رجال از وثاقت و ضعف راوی حدیث دقت می کرد آن مرحوم می گفت ما هنوز نیاز به تنقیح اسناد روایاتی داریم که در ضمن جوامع، بوسیله مرحوم کلینی صدوق، و مرحوم شیخ طوسی برای ما نقل شده است. چون گاهی اوقات صدور روایت از منظر آنان قطعی و دارای شهرتی بین اصحاب بوده است از این رو ذکر واسطه موضوعیت نداشت و او را ضروری نمی دیدند بلکه نام بردن از واسطه صرفا به عنوان اتصال طریق بوده است.

لهذا تفحص از افراد واسطه لازم است که آیا صلاحیت نقل حدیث از همدیگر را داشته اند یانه؟. مرحوم آیت الله بروجردی اصرار داشتند روی منهج شیخ در رجال باید حرکت بکنند در این منهج در عین حال که تکیه بسیار زیاد روی اخبار وجود دارد روش اصولی نیز فراموش نمی شود؛ شیخ در این روش روایتها را دسته‌بندی کرده متعارضها را ذکر نموده و بین آنها جمع می کند. حتی در طرق مرحوم شیخ مشکلاتی وجود دارد، گاهی برخورد می کنیم که یک واسطه ای افتاده است در حالی که این روایت معنعن نیست این واسطه قابل کشف است، در مواردی اتفاق افتاده است که برخی از فقیهان به مقتضای ظاهر استناد به روایتی کرده و فتوا داده اند در حالی که روایت مرسل است صرفا صورت مسند دارد هنگامی افرادی که در طریق واقع شده است مشابه دارد، تشخیص این مشابه ها کار بسیار مشکلی است از این رو مرحوم بروجردی در بیان احوال ،روات سندها را جدا جدا مورد بررسی قرار می داد بدین قرار کار اصلی مرحوم بروجردی در رجال تحقیق و مرتب سازی اسانید کافی اسانید کتب مرحوم شیخ و اسانید كتب صدوق است.

گاهی در روش آقای بروجردی سندها زیر هم نوشته شده است، بیش از هزار و هفتصد سند این جوری است؛ برخی از این اسناد تمام عیار معتبر است هرچند بین جناب کلینی که از نظر ایشان طبقه نهم است و اصحاب حضرت عسکری و حضرت هادی که طبقه هفتم است یک طبقه فاصله است با وجود این فاصله سند برایشان از باب تلقی از اصحاب ائمه، یک امر محرز و مسلم بوده است.

تلقی از اصحاب ائمه، منحصر در فتوا و یا احکام نیست این تلقی در سند هم وجود دارد اصحاب حضرت عسکری که یک سند روایی به دستش می رسید در پاسخ به سؤالهای شرعی عین روایت را ذکر کردند این روش را ارباب متون فقه نیز تا مدتها رعایت می کردند این شیوه کار آنان موجب شد یک سری اسناد به اصطلاح متلقات در اختیار ما قرار بگیرند.

مسئله دیگر : مرحوم آیت الله بروجردی در مسئله طبقات رجالی تکیه بر طبقاتی دارد که خودشان ابداع کرده است. معیار طبقه بندی ایشان استاد و شاگرد است؛ اصحاب رسول الله (ص) طبقه اول میباشد اصحاب امیرالمؤمنین و امام مجتبی و سیدالشهدا طبقه دوم است. اصحاب امام سجاد طبقه سوم اصحاب وجود مقدس امام باقر طبقه چهارم اصحاب امام صادق طبقه پنجم، اصحاب موسی بن جعفر و امام رضا و امام جواد عليهم السلام طبقه ششم اصحاب امام هادی و حضرت عسکری طبقه هفتم است. برای ما آنچه از نظر رجالی اهمیت دارد از طبقه پنجم به بعد است احراز طبقات راوی کار بسیار مهم و سخت است چون همیشه این جور نبوده است که یک نسلی تمام بشود و نسل بعدی روی کار بیاید اشتراک بین نسلها وجود دارد بعضی هست که دو طبقه را درک کرده اند مرحوم بروجردی معتقد بود ما اگر به این طبقه بندی واقف نباشیم در کار اسانید به مشکل بر می خوریم.

نکته دیگر: مرحوم آقای بروجردی معتقد بودند مهم ترین کتابهای رجالی که در اختیار داریم رجال نجاشی و رجال شیخ است که از نظر او در طبقه دوازدهم قرار دارد. اینان نمی خواستند رجال بنویسند بلکه فهرست نوشتند که اصول اصحاب را در آن جا معرفی کردند در حالی که عدد رواتی که ما داریم بسیار بیشتر از این است که آنان متعرض احوالشان شده اند. به نظر مرحوم آقای بروجردی یکی از اصول عمده حدیثی ما کتابهای صدوق است نه تنها من لا يحضر او بلکه همه کتابهایش چون معانی الاخبار عيون اخبار الرضا امالی برای ما ارزشمند است چون صدوق در طبقه دهم و پدرش در طبقه نهم هم طبقه با مرحوم کلینی است. لکن یک مشکل نسبت به رجال صدوق این است که عمده مشایخ صدوق در کتابهای رجالی شیعه از جمله رجال شیخ و نجاشی اصلا اسمشان به میان نیامده است حال مرحوم صدوق روایاتی را که نقل می کند چون من لا یحضر حاوی فتوای او می باشد؛ سند آن احادیث تا محکم نباشد مرحوم صدوق برطبق او فتوا نمی دهد، در نتیجه اعتماد صدوق در یک روایت از نظر اهمیت کمتر از بیان ثقة گفتن جناب شیخ و

نجاشی نیست؛ مرحوم وحید بهبهانی در وجیزه از صدوق گزارش می کند که او در کتاب من لایحضر گفته است من روایتی را در کتابهایم ذکر نمی کنم به جز این که استادم ابن ولید آن روایت را تصحیح کرده باشد

ابن ولید در طبقه نهم هم طبقه با کلینی می باشد، یعنی سه طبقه از شیخ طوسی و نیز از جناب نجاشی جلوتر است.

لهذا مرحوم آقای بروجردی یکی از عمده ترین روشها برای باز سازی اسانید را شهرت فتوایی بین قدمای

اصحاب معرفی می کرد یعنی هرگاه استناد به یک روایت به عنوان فتوا شده باشد جابر ضعف سند است و گرنه صرف نقل روایت در کتابها بدون استناد برای فتوا ارزشی ندارد؛ قدمای اصحاب نیز شامل طبقه دوازدهم سیزدهم و در نهایت طبقه چهاردهم می باشد بعد از آن جابر ضعف سند نیست.

و السلام علیکم و رحمه الله و بركاته