بسم الله الرحمن الرحيم

موضوع علم اصول از منظر آیت الله العظمی بروجردی(ره)

مرحوم آیت الله بروجردی علم اصول را مباحثی می دانند که حول محور الحجة في الفقه دور می زند.

مقدمه با این سؤال آغاز می شود که مباحث الفاظ اصول ماهیت اصولی دارد یانه؟ عده اي از بزرگان ما مباحث اصول را از دسته مباحث لغوی می شمارند که صرفا کاربرد فقهی داشته است از این رو مندرج در علم اصول شده است بدون این که ماهیت اصولی داشته باشد چون ماهیت اصولی بنابر تعریف اصولی قواعد ممهده برای استنباط احکام شرعی یا پیرامون اثبات حجت بر فقه، یا اثبات دلیل بر حکم فقهی است در حالی که قواعد باب الفاظ چنین نیستند و بالمباشره تمهیدی برای استنباط گفته نمی شود.

از تعریفی که حضرت آیت الله بروجردی (ره) از موضوع علم اصول دارد نیز همین استفاده می شود که این مباحث را از مباحث لغوی بر شمرده است و علم اصول را هم بدین معنی علم مربوط به حجت بر فقه یا حجت در فقه دانسته است.

مقایسه دو نظریه در موضوع علم اصول یک تفاوتی بین دیدگاه مرحوم آیت الله بروجردی و نظر مرحوم محقق کمپانی در نوع قضایای اصولی وجود دارد مرحوم که مباحث حجت را شامل می شود. و دیگری قوانین دلالت دلیل بر حکم فقهی است که همان مباحث الفاظ باشد.

برابر این مبنا تفاوت جوهری و اساسی بین مباحث لغوی و مباحث الفاظ در علم اصول وجود دارد چون مباحث لغوی قواعد تکلم و سخن گفتن است؛ وظیفه متکلم را بیان می کند، هدف مباحث لغوی این است که کلام متکلم صحیح ادا بشود در حالیکه مباحث الفاظ علم اصول بیان قوانین و قواعد دلالت است؛ یعنی وظیفه سامع را مشخص می کند؛ که سامع اگر بخواهد مراد متکلم را بفهمد می باید چه قواعدی را رعایت بکند تا به مراد متکلم برسد؛ لهذا مباحث الفاظ شبیه مباحث هرمو نتیک است؛ می شود از او تعبیر به منطق الدلاله کرد.

بعدا به نظر رسید که تمام مسائل اصولی چه مباحث الفاظ و چه مباحث حجت جزء یک علم است چون بین آنها جامع مشترک دلیل بر حکم فقهی وجود دارد در نهایت این جامع یعنی دلیل بر حکم فقهی به معنای عام دو دسته محمول دارد، یک دسته از محمولات آن قواعد دلالت دلیل است؛ و سنخ دیگر از محمولاتش قواعد اثبات این دلیل است یک فقیهی که می خواهد استنباط بکند به هردو دسته قواعد نیاز دارد.

بنابراین هر دو دسته از مباحث حجت و الفاظ جزء علم واحد شمرده می شود چون موضوع واحدی دارد؛ بدین قرار مباحث الفاظ جزء از علم اصول است نه جزء مبادی احکامیه که ادعامی شود.