بسم الله الرحمن الرحيم

انما يخشى الله من عباده العلماء» شخصیت حضرت آیت الله العظمی بروجردی «ره» در ابعاد مختلفی باید مورد بحث قرار گیرد و به آن توجه شود. در این جا به سه مورد از ابعاد شخصیتی ایشان اشاره میکنم و ابعاد دیگر نیز در صورت وجود فرصت و زمان بیان خواهند شد.

مورد اول

اولین بعد از شخصیت ایشان که دارای اهمیت بسیار است مدیریت قرآنی ایشان است که تمام برنامه های ایشان با مدیریتی که از قرآن برداشت میکردند صورت می پذیرفت. این مرجع بزرگوار تقلید این طور عمل میکردند و سعیشان بر فراگیر شدن مدیریت قرآنی در جهان اسلام بود.

مورد دوم

زعامت حوزه های علمیه بعد دیگر شخصیتی ایشان است که این زعامت همه جانبه بوده است؛ در جهت علم در جهت بیان حقائق و مطالب که کاری بس بزرگ و با عظمت که واقعا باید گفت بی بدیل در این جهت بوده است برنامه بسیار ارزشمندی است

مورد سوم

بعد تقریب است که اگر فرصت شد که قدری برای آن جنبه بیان کنیم. تقریب همه مذاهب اسلامی در مباحث مختلفی که مسلمانان مرتبط به آن بوده اند صورت پذیرفته است در جهت تبیین مباحث فقهی و نیز در تبیین آثار اتحاد وحدت و مراقبت در خوشبینی مسلمانها نسبت به یکدیگر و ارتباط آنها با هم استوار بوده است. جهت تبیین موضوع و بیان ابعاد شخصیتی حضرت آیت الله العظمى بروجردی «ره» ورود به بحث را با حدیث ذیل آغاز میکنم:

بسم الله الرحمن الرحيم

عن ابی عبدالله عليه السلام: «اذا اراد الله بعبد خيراً زهده في الدنيا و فقهه في الدين و بصره عيوبها و من أوتيهن فقد اوتی خير الدنيا والآخرة». «خداوند وقتی به بنده ای اراده میفرماید که خیر برسد، ابتدا زهد در دنیا دارد فقیه میشود در دین بینا می شود در عیوبی که نوعا هست و هر که این سه صفت در او ایجاد شد خداوند خیر دنیا و آخرت به او عطا می کند که مصداق بارز و عالی آن وجود پر برکت و با عظمت این مرجع تقریب و این زعیم بزرگوار هست

۱. اولین بعد شخصیت جامعیت فقیه است که در بین ما معروف شده است و از آن به عنوان مجتهد جامع الشرايط

نام میبریم. این خصوصیت در حضرت آیت الله بروجردی بسیار قوی و واضح است و فرصت مفصلی می خواهد تا خصوصیات جامعیت ایشان بیان شود.

۲. دوم وسعت نظر و شرح صدر مخصوص یک فقیه کامل فقهی و فقاهتی و مجری برنامه های فقهی است. این خصوصیت بسیار قابل ملاحظه و تحقیق است و باید بزرگان و اعاظم حوزه به این موضوع اهمیت بدهند و در قضیه بزرگداشت کنگره ای که برای آیت الله بروجردی دارند مد نظر بگیرند. ،

3. سوم در هر مبحث علمی، تنگناها و پیچ و خم های ظریفی وجود دارد. اگر کسی بتواند درست هدایت کند و دقیق بررسی نماید، افکار آیت الله العظمی بروجردی را می بیند که چگونه در مباحث ظریف و دقیق - این پیچ و خمها ـ و تنگناهای دقیق علمی، ایشان با یک اصول و مبانی محکم یک حرکت علمی خوبی را هدایت کرده اند که قابل ملاحظه و دقت است

4. چهارم سلامت لازم در مشی علمی که بسیار مهم است. این سلامت برای هر فقیه باید به شیوه ای باشد که دوره های تاریخ از صدر اسلام به تعبیری اصول متلقاة - را باید دقیقا بتواند به بیان معصوم و عمل معصوم و فعل معصوم و رضایت

معصوم منتهی شود. این یک تشکیلات مفصلی در علم فقه و اصول فقه است.

5. پنجم ارتباط مسائل و مطالب فقهی به مبانی است. کشف این ارتباط به صورت صحیح و نیز بهره برداری درست از آن بسیار اهمیت دارد.این برنامه در طریق برنامه های فقهی این مرجع بزرگوار به خوبی به دست می آید و میتوان گفت سرمشق بسیار مهمی در برنامه های ایشان است و حضرت امام خمینی رحمه الله علیه از این جهت از وجود آیت الله بروجردی بهره های کافی برده اند و ایشان هم در همین مسیر پایگاه با عظمتی در فقه باز نموده اند. شناخت این مبانی و مرتبط کردن این مبانی با مسائل و مطالب فقهی بسیار اهمیت دارد

دیگر این که اصول و قواعد محکمی در علم اصول فقه وجود دارد که از عظمت و ارزش بسیاری برخوردارند و دارای حجت قوی و متقن باشد و الحمد لله انجمن اصول فقه حوزه بنا گذاشته است که در این جهت، این برنامه را به جد دنبال نماید.

بنده از شورای مدیریت این انجمن و به خصوص از رئیس این انجمن آقای محمدی که تلاش فراوانی انجام دادند و ان شاء الله- به نتیجه خوبی خواهد رسید و کار بسیار با عظمتی است تشکر می نمایم.

٦. ششم بيان مسائل و موضوعات مخفی که با دقتهای علمی باید حقیقت آن خوب تشریح و روشن شود. این در منشای حضرت آیت الله بروجردی خوب مشاهده میشود. البته فقهای دیگر هم در این زمینه خیلی تلاش کردند و حوزه های علمیه اعم از حوزه علمیه ،نجف قم و سایر حوزه های معظم سایر بلاد تلاش بسیار نموده اند. این موضوع در زعامت حضرت آیت الله بروجردی بسیار قابل ملاحظه است. مثلا از مواردی که بسیار خوب روشن میشود شهرت یا بیان اطلاق بیان عام و خاص نوع تقیید، بیاناتی که فقها دارند و بخصوص در این زمینه استفادههایی که از آن شده است در قضیه اجتهاد، امر بسیار مهمی است حتی بیان شهرت که اصلا شهرت فتوایی است که در صدر اول بوده است با شهرتهایی که بعد از آن هست مقایسه کردن انواع مباحث مختلف اطلاق و تقییدهایی که در خود روایات یا به وسیله اجتهاد مقایسه شده است اجتهادی بوده است و به تعبیری برخی از آنها دخالت است. اجتهادهایی در آن آمده است که برخی مطلقا در آن اجتهادی دخالت نکرده است و اینها را از همدیگر دقیقا جدا نمودن و جدا جدا بالنسبه به حجیت آن اهمیت دادن کاری بس ارزشمند است که البته بسیاری از فقها در این زمینه بیانات عظیمی دارند که بخصوص این مشی خاص این دو بزرگوار حضرت امام و حضرت ایت الله بروجردی یک مشی علمی قوی ارائه کردند.

بسیاری از موارد به صورت جدا باید برای اهلش توضیح داده شود. در خصوص تقویت حوزه علمیه قم و نجف و سایر بلاد امیدوار هستم انجمن اصول به خوبی در این زمینه یک فعالیت مشهودی که تابحال انجام دادند و مسیر را باز کردند در همین مسير - ان شاء الله بتوانند تقویت کنند و به خصوص اهل تحقیق و اهل نظر با این انجمن همکاری کنند تا بشود در مبانی فقه و هم در برداشتهایی که امروز با عنوان کاربردی» مشهور شده است بررسی های لازم صورت گیرد.

۷. هفتمین موردی که در برنامه های این زعیم و مرجع بزرگوار به دست می آید مواظبت کردن در امور مختلف جهت جلوگیری از صدمه به موارد دیگر مذهب و شرع مقدس است. ایشان در بسیاری از آن موازین مختلف فتوا یک سنگرهایی و لنگرهایی انداختند که قابل ملاحظه هست و به این جهت گاهی یک فتوا ممکن است اثر روی

جهات دیگر مسائل مذهب و مسائل اسلام بگذارد و این دقت در برنامه های ایشان قوی است.

8. هشتم جنبه مقارن در زمان ایشان که یک حدیث مفصل و بحث مفصلی است. یادی کنم از شخصیت علمی خوب و از شاگردان ممتاز ایشان حضرت آیت الله ابطحى رحمة الله علیه با ایشان در خصوص مطالبی گفتگو داشتیم و با اخوی بنده که خدا هر دو را رحمت کند که به مباحث فقهی و اصولی اهمیت بسیار می دادند با هم گفتگوهای زیادی داشتیم یکی از مباحثی که واقعا ارزشمند است توجه به نظریه ها و فتواهایی است که مذاهب دیگر اسلامی دارند و حضرت آیت الله بروجردی در این زمینه پرچمدار این حرکت با ارزش و با اهمیت مقارن هستند. لذا در اصول مقارن فعالیتهایی شروع شده است و در فقه مقارن کارهایی خوبی انجام شده است. محققین به کارهای ایشان مراجعه کنند و فرمایشات ایشان را برداشت کنند.

حضرت آیت الله ابطحی نکته ای می فرمودند که برای همه ما زیباست: ایشان این طور تحلیل میکردند که تا زمان آقای بروجردی مردم بسیاری از شیعیان دوازده امامی که از این جا به مکه می رفتند با سختیها و دشواریهای بسیاری روبرو بودند. اما با زعامت و تیزبینی حضرت آیت الله بروجردی و با نامه ای که ایشان برای شیخ شلتوت تنظیم می فرمایند و به تعبیری می فرمودند که وقتی نمایندگان آیت الله بروجردی نامه ایشان را می برند ایشان مریض بوده و در بستر بیماری و در حال تب بوده اند. زمانی که به او اطلاع می دهند که نمایندگان آیت الله بروجردی هستند، فوری می گوید آنها را معطل نکنید و کسانی که اطراف او حضور داشته اند را وادار می نماید که به آنها کمک کنید به سختی زیر بال او را می گیرند و روی پا می ایستد -در همان رختخوابش و در حال احترام و ایستاده از نمایندگان آیت الله بروجردی استقبال میکند و نامه ایشان را دریافت می کند. بحث مفصل است ولى على الاجمال شاید حتی این طور بوده است که حتی چهار فرقه که در مساجد حاضر می شدند محرابهای مجزا داشته اند و هر کدام به امامی که گوشه ای می ایستاده است اقتدا میکرده اند. مانند فرقه های حنبلی و شافعی نظر آیت الله بروجردی بر این شد که فرمودند همه این فرقه ها با هم باشند و هر کدام در جایی برای نماز ایستادند و دیگران هم به آنها شکوه و عظمت جماعت را دادند و همه همدیگر را قبول داشته باشند که وقتی این نامه مذاکره می شود و آنجا به دست شلتوت می رسد بعد از بوسیدن نامه و بالای سر گذاشتن سریع دستور می دهد تا مطابق نامه عمل شود و طبق دستور او به طور کلی اوضاع تغییر میکند و فرمایش حضرت آیت الله بروجردی ملاکی برای وحدت بین مذاهب اسلامی قرار میگیرد که سالیانی هم به همین منوال عمل می شده است. خداوند - ان شاء الله- همه مسلمین و مؤمنین را متحد و برای اعلاء کلمه حق و توحید موفقشان بدارد و بتوانند وضعیت را طوری متحد کنند که دشمنان از اسلام و از مسلمین و مؤمنین مأیوس شوند و نتوانند ضربه ای بر کیان اسلام و مؤمنین و مسلمین وارد کنند. در این جا یک قسمت کوتاهی در رابطه با علم اصول بخصوص اشاره میکنم مرحوم آیت الله بروجردی بحث حجت را که از موضوعات علم اصول است مطرح میفرمایند و در همه این مباحث مختلف مطرح شده توسط ایشان این جنبه خیلی جدی ذکر شده و حق هم این است که باید توجه خاصی به فرمایشات ایشان صورت بگیرد و کار کارستانی انجام گرفته است.

یک مجموعه از مباحث ایشان در علم اصول است که اختصاص به شخص شخیص این مرجع بزرگوار است. البته من به طور مختصر اشاره کردم و فرصت کافی برای ارائه آنها ندارم. ایشان حجت را به دو قسم تقسیم می کنند:

۱. یک حجت قطعی که به صدر اسلام مرتبط میشود و کسی در آن شک و تردید ندارد یعنی؛ اجتهادی هم در آن

دخالت نکرده است که من جمله؛ همین فرمایش را در شهرت فتوایی مربوط به صدر اسلام وجود دارد. این یک حجت قطعی است و احکامی است که اجتهادهای جداگانه ای در آن دخالتی نداشته اند.

2. حجت های دیگری است که جنبه اجتهادی دارد و ایشان فرمایشات بلیغی در این قسم از حجت دارند و مطلب خیلی قابل ملاحظه است که این مطلب مخصوص علم اصول میشود و اگر فرصتی باشد ان شاء الله در خدمت عزیزان در آینده خواهم بود.

والسلام عليكم جميعا و رحمت الله و بركاته