بسم الله الرحمن الرحيم
با درود و سلام بر ارواح شهیدان و صاحبان قلم و محققان در مکتب اهل بیت و همه عالمان راستین و حافظان شریعت رسول الله. شخصیت آیت الله بروجردی از جمله شخصیتهایی است که کالنار علی المنار است عالمانی که در حوزه های نجف و قم و سایر حوزه های علمیه شیعه هستند به خوبی ایشان را شناسند ولذا آنچه که این حقیر در صدد آنم، توضیحی بر واضحات است.
شخصیت آیت الله بروجردی را در ابعاد مختلف می شود بررسی کرد در بعد سیاسی، در بعد علمی در بعد اخلاقی در بعد رفتاری در بعد علمی باز ابعاد مختلفی دارد من قبل از این که وارد اصل مبحث شوم یک مقدمه عرض کنم و آن این است که هر شخصیتی را از جنبه های مختلف می شود شناخت لااقل از چهار بُعد. بعد اعتقادی بعد آثاری بعد رفتاری و اخلاق ببینید شما وقتی می خواهید یک شخصیتی را در یک مؤسسه ای گزینش کنید بایستی این چهار نکته را رعایت کنید و الا مشکل درست می شود یا ممکن است مشکل ساز شود. همان طور که عرض شد هر شخصیتی را از چهار بعد به خوبی می شود شناخت از بعد اعتقادی از بعد رفتاری از بعد اخلاقی و از بعد آثاری یعنی شما در هر مؤسسه ای که بخواهید کسی را پذیرش کنید همین طور که عرض کردم رعایت این چهار نکته ضروری است بعد اعتقادی این مرجع بزرگ شیعه و عالم فرهیخته و مؤثر ، بعد عبادیش که معلوم و روشن است اما بعد رفتاری و اخلاقی ایشان خیلی برای جامعه ما مهم است یک شخصیتی که مرجع تقلید و مقتدای شیعیان جهان است در بعد رفتاری و اخلاقی بسیار مهم و ارزنده است که جامعه او را بشناسد ایشان در بعد اخلاقی همان طور که زندگی نامه هایی که درباره ایشان نوشته شده گویای این است می گویند ایشان به مسئله توسل به اهل بیت اهمیت زیادی می است خیلی ادب دینی ، ادب اجتماعی سیاسی ، خیلی رعایت می کردند در این که کارهایش از روی اخلاص و برای خدا بوده و رمز موفقیت ایشان بیشتر همین بوده، شهره عوام است. واقعا مسئله اخلاص و رسیدن به مقام اخلاص خیلی مهم است که واقعا در ایشان تبلور داشته است. عابد بوده اما عابد عارف و توجه به عبادت شاید سرلوحه کارهای ایشان بوده است اهل سماحت و بزرگواری و جود و سخاوت و نظم و ترتیب در زندگی ، اینها صفات برجسته ایشان بوده که ما الآن قصد نداریم در بعد اخلاقی ایشان صحبت کنیم بیشتر من در این چند دقیقه می خواهم روی مسئله تأثیرگذاری ایشان در حوزه در علوم حوزوی و در این که مقتدای حوزویان باشد سخن بگویم یکی در اسلوب و منهج تدریسی و منهج اجتهادی ایشان دوم در منهج تحقیقی ایشان که این دو نکته برای مهم مهم بود با توجه به زندگینامه ایشان می خواهم این دو نقطه باز شود.
علی ای حال ایشان هم در بعد سیاسی شهره بوده نظام شاهنشاهی چه نظام رضاخانی چه نظام پسرش پهلوی پسر از ایشان حساب می بردند ایشان بارها و بارها با آنها درگیر شده بود رضاخان او را در مرز عراق دستگیر کرد در مسئله کشف حجاب با صراحت با کشف حجاب مبارزه کرد در انقلاب سفید شاه با محمدرضا شاه مبارزه کرد. پس در بعد سیاسی ایشان این طور نبوده که یک مرجع فقط حوزوی باشد یک مرجع به معنی زعيم جهان اسلام به عنوان حافظ و نگهبان مکتب اهل بیت بوده و حق این مسئله را هم در زمان خودش ادا کرده است به هر دانستند حال در بعد سیاسی همه می که دشمن از او حساب می برد و شاید سرش این بود که به جایی رسید ایشان که قدرت تشیع متمرکز شد در ایشان از دامن ایشان بود که امام خمینی بوجود آمد در حقیقت انقلاب اسلامی ریشه اش اندیشه آیت الله بروجردی و دامن و فکر اوست . می شود گفت او شاگردانی را تربیت کرد که همه آنها در این مسیری قرار گرفتند که امام خمینی می خواست و همه اینها در دامن پاک تربیت آیت الله بروجردی بزرگ شدند در بعد سیاسی کاملا آشکار و پیداست.
به حضورتان عرض شود بعد سیاسی ایشان بعد خدمت رسانی ایشان به جامعه همین زندگی نامه ها می نویسند ایشان در رفع گرفتاری های مردم بسیار حساس بود مخصوصا گرفتاری های حوزویان که سعی می کرد طلبه ها با آرامش درس بخوانند از بعد اقتصادی مشکلی نداشته باشند. در نظم و انتظام در زندگی که رمز موفقیت است که انسان چگونه سیر زندگیش را تعیین کند حرکات و رفتار و سکنات اجتماعی را چگونه تنظیم کند که وقتش از بین نرود و ضایع نشود همه عمرش مفید واقع شود ایشان مقتدای حوزویان است به هر حال در این ابعاد مسئله کاملا روشن است اما همان طور که عرض کردم هدف من بعد علمی تحقیقی و بعد آثاری ایشان است. ایشان در بعد علمی، در فقه و حدیث ، در ،رجال در فلسفه در اخلاق تلاشهای وافری کرد. حالا مثلا شما می بینید یک عالمی می آید در بعد رجالی به ظهور میرسد و قدرت و استعدادش در رجال به ظهور می رسد اما ایشان در ،فلسفه در اخلاق در فقه ، در حدیث در همه علوم حوزوی می بینیم آثار برجسته ای به جای گذاشته است و این برای ما حوزویان خیلی مهم است که حوزوی ها باید به آیت الله بروجردی اقتدا کنند. ایشان در رجال - این نکته را قبلا بگویم - ایشان در رجال پنجاه هزار سند از اسانید کتب اربعه حدیثی را بررسی کردند، می دانید در کتب اربعه مخصوصا تهذيب مشتمل بر احادیث معلل است شناخت احادیث معلل - حديث معلل حديثي است که یا در سندش مشکل دارد یا در متنش ، ولی حدیث به ظاهر صحیح است اما دارای علت است - شناخت احادیث معلل بسیار مشکل است ایشان احادیث معلل كتب صدوق را معالجه نمود. طبقه هشتاد هزار راوی را در روایات اهل بیت در کتب اربعه که بیش از شصت هزار روایت است طبقه هشتاد هزار راوی را مشخص کرده است اسماء مشترک را از غیر مشترک جدا کرده است هزار حاشیه بر کتب رجالی فقهی اخلاقی فلسفی نوشته است خیلی عجیب است یعنی معلوم میشود سرتاسر زندگیش افاده بوده است و استفاده بوده است و این بسیار مهم است. ایشان در اخلاق در فقه در ابعاد مختلف کتابهای بسیاری از او به یادگار مانده است سخنان بسیاری از او به یادگار مانده است در اخلاق مثلا در ادعیه تحقیقی بر صحیفه سجادیه دارد غیر آن نصایح و گفتاری که از ایشان به جای مانده است در فقه حاشیه بر ارشاد مفید حاشیه بر کتاب جواهر، حاشیه بر کتاب خلاف حاشیه بر کتاب سرائر، حاشیه بر کتاب طهارت شیخ، حاشیه بر کتاب عروه، حاشیه بر نهایه شیخ طوسی ، این کتابهای
مهم شیعه است باید این کتابها را بخواند تحلیل کند تا بتواند حاشیه بزند. حاشیه نوشتن که همین طوری نیست تعلیقه زدن ، حاشیه نوشتن در یک کتابی که بعنوان کتاب منبع است این نشانه این است که این را خوانده مطالعه کرده فهمیده و اشکالی در آن دیده یا توضیحی را تقاضا می کرده که ایشان اضافه کرده است.
در بعد حدیثی ایشان جامع الاحادیث ،نوشت حاشیه بر کتاب بحار، حاشیه بر تهذیب ،شیخ حاشیه برکتاب کافی حاشیه بر کتاب رسائل، همه کتب حدیثی شیعه را یا حاشیه زد و بعد یک حدیث جامع نوشت که آن نقص های کتاب های قبلی را نداشته باشد.
در فلسفه حاشیه بر کتاب اسفار ملاصدرا زد. در اخلاق امالی طوسی ، حاشیه بر شرح نهج البلاغه لاهيجى در رجال حاشیه بر کتاب رجال نجاشی حاشیه بر کتاب فهرست شیخ بر مبسوط ،شیخ تحقیقی بر اسانید صحیفه طبقات رجال اسانید تهذيب، طبقات رجال اسانید صدوق طبقات رجال اسانید فهرست طوسی، طبقات رجال اسانید کافی، طبقات رجال اسانید نجاشی ترتیب اسانید امالی صدوق ، ترتیب اسانید تهذیب، ترتیب اسانید ثواب الاعمال، ترتیب اسانید رجال کشی و نجاشی و ترتیب اسانید عقاب الاعمال ، ترتیب اسانید علل الشرايع، ترتیب اسانید من لايحضره الفقيه ترتیب اسانید فهرست طوسی ، ترتیب اسانید ،کافی ترتیب اسانید معانی الاخبار، ترتیب اسانید رجال طوسی ترتيب طرق صدوق در مشیخه من لا يحضره الفقيه اینها کم کار نیست و اینها خدمتی است به حوزه های شیعه و مکتب اهل بیت که فکر نمی کنم درست است خدمات زیاد واقع شده از بزرگان شیعه ولی اگر ما مقایسه کنیم می بینیم یکی از بهترین شاگردان مکتب اهل بیت آیت الله بروجردی است. نقطه آخر این است که شیوه و منهج فقهی ایشان است.
ایشان در رجال دارای منهج خاصی بود و در حدیث منهج خاصی داشتند در فقه دارای منهج خاصی داشتند من شیوه فقهی و یا منهج تدریس ایشان را در فقه یک نمونه میگویم که برای طلاب حوزه و اساتید حوزه ان شاء الله مفيد واقع شود. ایشان در تدریس فقه ابتدا به پیشینه مسئله توجه می کرد من در این پایان نویسی به دوستان بارها عرض کردم که شما در پایان نامه نویسی اگر پیشینه مسئله را درست تحقیق کرده باشید دیگر مسئله پایان نامه نوشتن مشکلی ندارد عمده آگاهی به پیشینه مسئله است که این مسئله از کی آغاز شده ریشه تاریخیش کجاست؟ چه کتابهایی نوشته شده و چه مشکلاتی داشته و حل شده و ایشان در هر مسئله فقهی این شیوه را اجرا می کرده است. تقسیم بندی ادله در تدریس، یعنی ادله را کنار هم می چیدند ادله عقلی و ادله نقلی یا ادله های دیگر کنار هم می چیدند و بعد آن دلیل محکم که از همه محکمتر بوده آن را انتخاب می کردند و بعد اگر اشکالی بر آن دلیل وارد بوده را دفع می کردند.
نگاه به فقه عامه در هر مسئله بسیار زحمت می طلبد که آدم در هر ،مسئله آراء فقهای عامه را ببیند و آراء فقهای امامیه را ببیند، و بعد مقایسه کند و بعد نظر خودش را برگزیند این بهترین شیوه ای است که انسان به رایش اطمینان پیدا می کند چون آراء عامه در جهت مخالف آراء مكتب اهل بیت بوده در گذشته در آن زمان یانه همه آنها، غالبا با توجه به احادیث عامه مسئله را روشن می ساخت.
ایشان عنایت داشت مثلا شما الآن به درس خارج که بروید بیشتر به كتب متأخرين تکیه می کنند در حالیکه مرحوم آیت الله بروجردی رحمة الله علیه به اصول اولیه هم عنایت خاصی داشتند مثلا مقنع و هدایه صدوق، مقنعه شیخ مفید و مراسم سلار مثلا از این قبیل کتب قدما مورد عنایت ایشان بوده است . در هر نقطه و مسئله که مورد بحث بوده به شهرت قدما هم عنایت داشته فقط شهرت متأخرین مد نظر او نبوده و شهرت قدما غیر از شهرت متأخرین می دانسته است این نکات مهم است.
ایشان یکی از اشکالاتش بر وسائل الشیعه این بوده است که صاحب وسائل در هر بابی وارد می شود که کمتر به آیات قرآن، به سراغ آیات قران می رود ایشان اشکال داشتند که چرا صاحب وسائل ، به آیات قرآن کمتر استدلال کند؟ ولذا در هر مبحث و مسئله فقهی ابتدا به سراغ آیات قرآن می رفته است به هر حال ما اگر بخواهیم شخصیت ایشان را از ابعاد مختلف بررسی کنیم در هر یک از این نکات که گفتم می شود یک ساعت بحث کرد ولی به هر حال به این چند کلمه اکتفا می کنیم امید آن که این در شناسایی آیت الله بروجردی و مقتدا شدن فکر ایشان برای حوزویان تأثیر بگذارد. والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته