بسم الله الرحمن الرحیم

هفدهمین جلسه از «دوره جامع نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی» از سری جلسات دورهمی علمی کتابداران که هر هفته به همت کتابخانه آیت‌الله العظمی بروجردی و با تدریس دکتر سیدمهدی طاهری دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار می‌گردد، در روز پنجشنبه 27 بهمن ماه 1401 به صورت مجازی تشکیل شد.

در ادامه مباحث جلسه گذشته، در این نشست به بررسی قسمتی دیگر از متن استاندارد پرداختیم؛

در بند 5 این استاندارد در مورد پاراگراف‌بندی و چگونگی تنظیم پاراگراف صحبت کرده است. توصیه‌ای که استاندارد دارد، این است که اگر چکیده کوتاه بود، در یک پاراگراف و اگر بلند بود می‌توان در بیش از یک پاراگراف هم گنجاند. معمولاً چکیده‌ها را در یک پاراگراف می‌آورند، منتها در مواردی مثل چکیده‌های راهنما و تمام‌نمایی که برای پایان‌نامه یا رساله تهیه شده بود، می‌توان در بیشتر از یک پاراگراف هم آورد. تا جایی که امکان داشته باشد چکیده نباید در پاراگرافهای زیادی تهیه شوند. بحث دیگری که استاندارد در این بخش به آن پرداخته است، در خصوص جملات است، که باید جمله کامل به کار رود، یعنی فعل داشته باشند و با فعل کامل شوند و در کل ساختار جمله را رعایت کرده باشند.

مورد بعدی در خصوص ترتیب کلیدواژه‌ها گفته شده که در ذیل متن چکیده به صورت نشانه‌گذاری از هم جدا شوند و بعد از متن چکیده ظاهر شوند، به همان شکلی که الان می‌بینیم و متداول است. البته گفته می‌شود در مواردی که چکیده از نوع راهنماست، می‌تواند کلیدواژه‌ها به صورت مجزا درج شوند و لزوماً در ذیل چکیده نباشند و حتی می‌توانند اگر چکیده راهنما باشد، جایگزین چکیده قرار بگیرند. دلیل آن هم این است که چکیده‌های راهنما بیانگر موضوعی است که منبع برای آن تهیه شده و ضرورت مطالعه متن را به خواننده نشان می‌دهند. در حقیقت نتیجه‌گیری ندارند و نمی‌خواهند حرف نهایی را بزنند و خواننده را از خواندن متن اصلی بی‌نیاز کنند؛ بنابراین شما چه چکیده را بیاورید و چه کلید واژه‌ها را جایگزین آن کنید؛ زیاد تفاوت نمی‌کند. در متن استاندارد چکیده اینطور پیشنهاد شده که اگر چکیده به صورت راهنما تهیه شده است، می‌توانید کلید واژه‌ها را جایگزین چکیده کنید.

در بخش بعد درباره این مطلب صحبت می‌کند که سعی کنید جملات را در ساختار معلوم به کار ببرید و حتی‌الامکان به صورت مجهول استفاده نشود، مگر در موارد خاصی که چکیده، تمام‌نماست و مفعول مدنظر هست و قرار است که روی آن تاکید شود. در این صورت می‌توانید به صورت مجهول استفاده کنید. استفاده از افعال به صورت معلوم به این دلیل است که خواننده در درک مفهوم مطلب دچار مشکل نشود.

نکته:

ما کلاً در نگارش باید سوم شخص استفاده کنیم. در سبکهای نگارشی جدید نویسنده حتی اگر به خودش اشاره دارد، از سوم شخص استفاده می‌کند؛ این سبک نگارش به متن زیبایی می‌دهد. دلیل دیگر اینکه چکیده‌ها برای منابع علمی نوشته می‌شوند و در منابع علمی، دانشمند و شخص مطلع و کسی که منبعی را می‌نویسد، معمولاً تواضع دارند و مطلق حرفی را نمی‌زنند، به همین دلیل در این فضا استفاده از اول شخص نامناسب است، مگر اینکه اگر اول شخص استفاده نشود، باعث آسیب به درک مطلب برای خواننده و یوزر نهایی شود که در این صورت توصیه شده است که می‌توانید در چنین مواردی از اول شخص استفاده کنید.

بحث دیگر مربوط به ترمینولوژی است که در این بخش گفته شده: واژگانی از متن را استفاده کنید که در جستجوی متنهای کامپیوتری شده کمک کند؛ چرا که در بسیاری از موتورهای کاوش که در سیستمها پیاده می‌شوند و چه موتورهای کاوش وب، متن یا context که واژه‌ها برای ایندکس از آن استخراج می شود، بافتی یا (contextual) هستند. یکی از این متنها چکیده است.

نکته:

در کلیدواژه‌ها از سرنامها و مخففهای ناآشنا استفاده نکنید، مگر اینکه توضیحی درباره آنها داده شود و تعریف شود.

مطلب آخر متن استاندارد ایزو214 درمورد non-textual material است که می گوید: جدولها، نمودارها و مواد بصری را زمانی بیاورید که اگر گفته نشود، چکیده قابل درک و روشن نخواهد بود.

در ادامه به بررسی مقاله‌ای که توسط دانشجویان تهیه شده بود با عنوان «تحلیل کارکردپذیری چکیده‌ها در محیطهای اطلاعاتی جدید» پراختند.

در جلسات آینده به بررسی دیگر استانداردهای چکیده‌نویسی خواهیم پرداخت.

تهیه و تنظیم گزارش:

بنت الهدی موحدی محب