دوره جامع نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی

جلسه هشتم: چکیده راهنما(3)

در ابتدای این جلسه دکتر طاهری، مدرس کارگاه، به مرور مباحث جلسه گذشته پرداختند و افزودند: در جلسات گذشته ما چکیده تمام نما را توضیح دادیم، سپس به سراغ چکیده راهنما رفتیم و گفتیم که informative abstract چکیده‌ای است که برای بروندادهایی با ماهیت پژوهشی، مثل طرحهای پژوهشی و مقالات پژوهشی و گزارشات پژوهشی تهیه می‌شود. چکیده‎ای است ساختارمند، البته ما چکیده ساختارمند هم داریم که چکیده را به پنج بخش تقسیم می‌کند و دیتای هر بخش به صورت جداگانه نمایش داده می‌شود. ولی چکیده تمام‌نما ماهیتاً ساختارمند است، همانطور که گفتیم چهار یا پنج بخش اصلی دارد که براساس برخی از استانداردها تعیین می‌شود که شامل: هدف، روش‌شناسی، یافته‌ها و نتیجه‌گیری است که در برخی استانداردها اطلاعاتی هم درباره موضوع می‌دهند که مستقیماً با موضوع مرتبط نیست، ولی بیان آن خوب است. اما نه به گونه‌ای که ذهن خواننده از موضوع اصلی منحرف شود. به هر حال نباید بیهوده‌گویی شود و اطلاعات اضافی داده شود، این اطلاعات چیزی است که کمک می‌کند و بیان آن دل‌بخواه است و اجباری نیست. این مسئله را در استاندارد Z39-14 توضیح خواهیم داد.

چکیده تمام‌نما صرف نظر از اینکه به صورت ساختارمند یا structure نمایش داده شود یا خیر، چکیده ای ساختارمند به حساب می‌آید.

چکیده راهنما، همانطور که قبلاً هم گفتیم، طیف بروندادهای  علمی بیشتری را  نسبت به چکیده تمام‌نما پوشش می‌دهد. چکیده تمام‌نما روی دو بحث بیشتر متمرکز است و این دو بحث باعث تمایز آن از انواع دیگر چکیده می‌شود، یکی روش‌شناسی و دیگری نتیجه‌گیری؛ یعنی مهمترین ویژگی چکیده تمام‌نما این است که در آن هم بحث و نتیجه‌گیری یا conclusion داریم، که ویژگی بی‌نیاز شدن خواننده نسبت به متن را ایجاد می‌کند و دیگری روش‌شناسی است که نشان می‌دهد چگونه به این نتیجه رسیده‌ایم. این دو، فصل‌الخطاب بین چکیده تمام‌نما و انواع دیگر چکیده است. در چکیده راهنما هم همین مسئله وجود دارد بخصوص برای نتیجه‌گیری. یعنی در چکیده راهنما نمی‌خواهیم خواننده را از خواندن متن بی‌نیاز کنیم، بلکه ضرورت مطالعه متن را نشان می‌دهیم که آیا ضرورت دارد که کاربر این متن را مطالعه کند یا خیر. این، ویژگی اصلی چکیده راهنماست. همانطور که گفتیم، دامنه کاربردی چکیده راهنما گسترده‌تر است، بخاطر اینکه انواع بیشتری از بروندادهای علمی را پوشش می‌دهد. مثلاً در مقالات، همانگونه که اشاره شد، برای مقالات توصیفی یا مقالات سردبیر یا مقالات مروری، انتقادی و برای کتابها از چکیده راهنما استفاده می‌شود. این نوع چکیده خیلی تمرکزی روی روش‌شناسی و نتیجه‌گیری ندارد. در حقیقت زمانی روش‌شناسی مطرح است که نتیجه‌گیری وجود داشته باشد. بنابراین برای کتابشناسی‌ها از چکیده راهنما استفاده می‌شود.

نکته:

برخی از مجلات، ساختاری برای چکیده تمام‌نما قرار می‌دهند، که اگر مقاله مروری یا توصیفی داشته باشیم، مجبوریم چکیده راهنمای خود را به همان شکل تهیه کنیم و در آن ساختار بگنجانیم که این مسئله صحیح نیست.

در خاطر داشته باشید که در چکیده راهنما قصد ما این است که بیان شود در یک محتوا، درباره چه مسئله‌ای، چه از بعد دامنه موضوعی و چه از نظر استدلال و منطق، صحبت شده است. نتیجه‌گیری در چکیده راهنما با نتیجه‌گیری در چکیده تمام‌نما متفاوت است. نتیجه گیری در چکیده تمام‌نما سخن آخر و پیام اصلی آن پژوهش را بیان می‌کند، ولی در نتیجه‌گیری چکیده راهنما، اینطور نیست و برای اطلاع از نتیجه اصلی پژوهش باید به متن مقاله مراجعه کرد.

در ادامه نمونه‌هایی از چکیده‌های مقالات مجلات علمی-پژوهشی را بررسی می‌کنیم و در لابلای آن به نکات مهم اشاره می‌نماییم:

نکته:

در چکیده‌ای که برای مقاله تحلیلی می‌نویسیم، یافته‌ها را ذکر نمی‌کنیم، تا حدودی می‌توانیم اشاره کنیم که فلان مباحث ارائه شده و با فلان مبحث مقایسه شدند و برای اطلاع از کل مبحث نیاز است که متن مقاله مطالعه شود ... یعنی به حالت چکیده راهنما گفته شود.

در مقاله تحلیلی خواننده به تحلیل نیاز دارد و باید مقاله را بخواند تا بتواند متوجه یافته‌ها و نتیجه‌گیری شود، در مقاله پژوهشی و چکیده‌های تمام‌نما چون متدولوژی پژوهش شناخته شده است و پژوهشگر براساس آن کار می‌کند و نتایج هم مشخص است، می‌توان در چکیده تمام‌نما به عنوان یک برونداد پژوهشی آورد. اما در یک برونداد تحلیلی خواننده باید خود، تحلیل را مطالعه کند تا بتواند چنین چیزی را متوجه شود.

در جلسات آینده به ادامه مباحث خواهیم پرداخت.

تهیه و تنظیم گزارش: بنت الهدا موحدی محب