دوره جامع نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی
جلسه سوم: چکیده تمام‌نما2
سومین جلسه از «دوره جامع نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی» از سری جلسات دورهمی علمی کتابداران که هر هفته به همت کتابخانه آیت‌الله العظمی بروجردی و با تدریس دکتر سیدمهدی طاهری دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار می‌گردد، در روز پنجشنبه 6 مرداد ماه 1401 به صورت مجازی تشکیل شد.
در ابتدای این جلسه دکتر طاهری، مدرس کارگاه، به مرور مباحث جلسه گذشته پرداختند و در ادامه به مطالب دیگر اشاره کردند و گفتند: همانطور که در جلسه گذشته گفته شد، چکیده تمام‌نما با بیان هدف پژوهش آغاز می‌شود، بعد از آن به بیان روش‌شناسی پژوهش می‌پردازیم که شامل: روش انجام پژوهش، جامعه پژوهش، روش و ابزار گردآوری داده‌ها و گاهی اوقات هم اگر در روش اجرای پژوهش نکته خاصی وجود داشته باشد، آن را هم در چکیده منعکس می‌کنیم. این مسئله در همه پژوهشها رایج نیست ولی اگر شما در اجرای پژوهش خود رویکرد یا روش خاصی داشتید، باید به آن اشاره کنید. ولی ترتیب آن باید به همین شکل که بیان شد، ذکر شود. بعد از آن یافته‌ها را می‌آوریم که در اصل، داده‌های گردآوری شده تفصیل یا تحلیل شده است. بعد از آن نتیجه‌گیری و حرف نهایی پژوهش را بیان می‌کنیم. پیشتر گفتیم که این چکیده باید طوری تنظیم شود که خواننده را از مطالعه متن بی‌نیاز کند و کاملاً توضیح دهد که در پژوهش چه اتفاقی رخ داده است.
در جلسات گذشته بیان شد که برخی افراد و صاحبنظران عقیده دارند که ابتدای چکیده باید با جمله‌ای کلی که رویکرد مقاله را نشان می‌دهد، آغاز شود. بعد از آن به سراغ هدف می‌رویم. گاهی دیده می‌شود که در آغاز برخی چکیده‌ها ضرورت انجام پژوهش بیان شده است. در چکیده همانطور که از اسمش پیداست، یک خلاصه ساختارمند، یک فشرده و عصاره‌ای از محتوا را بیان می‌کنیم. اگر بخواهیم همه مباحث را وارد کنیم، دیگر این چکیده نمی‌تواند خیلی ماهیت چکیده داشته باشد؛ یعنی ما زیاد نمی‌توانیم از چکیده، استفاده مناسب داشته باشیم. استانداردها هم این مسئله را تأیید نمی‌کنند. در چکیده باید مهمترین ارکان پژوهش منعکس شود و چون تعداد واژگان در چکیده محدود است، بنابراین باید به ارکان اصلی پرداخته شود.
در این قسمت به بررسی و مرور چند نمونه چکیده می‌پردازیم و در حین بررسی به نکات مهم در نگارش چکیده اشاره می‌کنیم:
نکته:
در بخش یافته ها اگر فرضیه داشته باشیم از افعال زمان حال استفاده می‌کنیم. به عنوان مثال اگر پژوهشی فنی یا تکنیکال باشد، در آن فرضیه‌ای مطرح می‌شود و آن را تعمیم می‌دهیم، چرا که هر چند نتیجه فرضیه مثبت یا منفی باشد، همیشه امکان تعمیم یا generalize وجود دارد، به همین دلیل می‌توانیم از فعل زمان حال استفاده کنیم، چون تعمیم داده‌ایم و مطلبی نبوده که فقط در گذشته اتفاق افتاده باشد، بلکه الان هم کاملاً قابل درک است. بنابراین اگر یافته‌های پژوهش شما امکان تعمیم دارد، باید از افعال زمان حال استفاده کنید.
بعد از بیان یافته‌ها، نتیجه‌گیری است و سپس کلیدواژه‌ها که همانطور که قبلاً هم گفتیم، حتماً باید از متن چکیده استخراج شده باشد.
نکته:
در چکیده، در بخش هدف پژوهش، فعلها به صورت زمان گذشته می‌آید. همانطور که در دروه‌های قبلی نیز به تفصیل توضیح داده شد، هدف به عنوان، خیلی نزدیک است، ولی واژه‌هایی مثل بررسی و مطالعه و ... در بیان هدف حذف می‌شوند.
نکته:
پس از هدف، در چکیده روش‌شناسی پژوهش می‌آید. البته در برخی مجلات با عنوان روش می‌آید که صحیح نیست. روش پژوهش یعنی روشهای تجربی یا تحلیل محتوا یا ... . اما روش‌شناسی، هم شامل جامعه پژوهش، هم ابزارهای گردآوری داده‌ها و هم روشهای گردآوری داده می‌شود. مجموع اینها روش‌شناسی پژوهش را تشکیل می‌دهد که به صورت مفصل در فصل سوم پایان‌نامه بیان می‌شود. در مقالات هم به همین‌گونه است.
نکته:
در چکیده و در قسمت روش‌شناسی از جامعه پژوهش هم یاد می‌کنیم، اما به صورت مختصر و نیازی به تفصیل نیست، چرا که تعداد واژگان در چکیده محدود است و نمی‌توانیم به تفصیل درباره جامعه پژوهش صحبت کنیم.
نکته:
در پژوهشهایی که به روش تجربی انجام می‌شود، چون گروه آزمون و گواه وجود دارد، حتماً باید به تفاوتهای آنها در چکیده اشاره شود، اما بیان جزئیات نیاز نیست.
تا اینجا به چگونگی بیان روش‌شناسی پژوهش در چکیده تمام‌نما اشاره کردیم. چگونگی بیان یافته‌ها در چکیده تمام‌نما در جلسات بعدی تشریح خواهد شد.
تهیه و تنظیم گزارش: بنت الهدا موحدی محب