در این نشست که عصرروز سه شنبه 31 خرداد 1401 ساعت 17:30 در کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی برگزار شد، پس از تلاوت قرآن، در ابتدا جناب آقای رجبیان به عنوان مدیر جلسه و مسئول کمیته آموزش و پژوهش مکتا ضمن خوشامدگویی به مهمانان عنوان کرد: مکتا در راستای ارتقای خدمات کتابخانه ای در سطح استان گامهای موثر و بزرگی برداشته است از جمله برگزاری کارگاهها و نشستهای تخصصی مفیدی در زمینه های مرتبط با فعالیتهای کتابخانه ای از جمله: نشست فهرستنگاران نسخ خطی و ... .

با توجه به اینکه فهرستنویسی بخش مهم هر کتابخانه ای است و هر گونه توجه به این بخش برای حفظ و ارتقای هر کتابخانه ای موثر است و از آنجایی که همه شما گروهی متخصص در این زمینه و به نوعی در کتابخانه های سراسر استان قم مشغول فعالیت هستید، همگی از جهاتی با مشکلات فهرستنویسی دست به گریبان هستید. انشاالله در این جلسه بتوانیم با یاری یکدیگر، آن مقدار که به عهده ماست، به راهکارهای مشخصی دست پیدا کنیم و آن مقدار که به عهده دیگران است برای مسئولین تلنگری باشد.

در ادامه این نشست جناب آقای محمدی شجاعی دبیر مکتا به ایراد سخن پرداختند و ضمن عرض خیرمقدم به اساتید، دانشجویان و همکاران گرامی گفتند: خوشحالیم که در اولین نشست فهرستنویسان استان قم در خدمت شما هستیم که ماحصل آن رشد و بالندگی کتابخانه های استان خواهد بود. وی در ادامه به بیان تاریخچه مختصری از چگونگی شکل گیری مکتا پرداخت و افزود: الان نگاه مدیران کتابخانه های تخصصی، اشتراک منابع را جایگزین مالکیت منابع کرده است و استان قم نقش محوری در بین استانهای کشور دارد و مدیران نیز نگاه ویژه ای به قم دارند. به همین دلیل است که همانطور که می دانید، مهندسان طراحی نرم افزار، کتابخانه های قم را به عنوان پایلوت برای تست نرم افزارهای خود قرار می دهند. خوشبختانه رویکرد در این جلسه به صورت نشست است و عزیزان باید همگی در این گفتگو مشارکت داشته باشند.

در بخش دیگری از این نشست جناب آقای مصطفی محفوظی از اساتید و پیشکسوتان فهرست نویسی ضمن خوشامدگویی به همکاران، ابراز امیدواری کرد که این نشست بتواند تجربه خوبی برای همه عزیزان باشد و در ادامه اظهار داشت: با توجه به سرعت گسترس اطلاعات در جهان، طبیعتاً ما فهرستنویسان اگر بخواهیم با این شتاب همسو باشیم باید کاری کنیم تا بتوانیم دستیابی مراجعه کننده به منابع را هر چه بیشتر سرعت ببخشیم. وی در ادامه افزود: ما در گذشته کتابدارانی داشتیم که اشراف کامل به مجموعه خود داشتتند اما همیشه این انتظار وجود داشت که حافظه این کتابدار با این توانایی یاری نکند و از طرفی شاید همیشه این امکان وجود نداشت که کاربر به کتابدار مراجعه کند، بنابراین از دیرباز نیاز به فهرست در کتابخانه ها احساس می شود. طبیعتاً ما باید قبول کنیم که فهرستنویسان نقش بزرگ و موثری را در کتابخانه بر عهده دارند. چراکه اگر ما نتوانیم منبع مورد نظر را برای مراجعه کننده به کتابخانه تامین کنیم، همیشه این مسئله وجود دارد که فهرستنویس نتوانسته منبع مورد نظر را برای مراجعه کننده دسترس پذیر کند. ما فهرستنویسان باید تلاش کنیم که در جایگاه خود این نقش را به شکل پررنگ ایفا کنیم. من به شخصه سعی کرده ام همواره از بازخورد مراجعه کننده استفاده کنم و چنانچه اعتراضی وجود داشته، همیشه استقبال کرده ام و این انتقادها را پذیرفته ام و سعی در رفع این مشکل داشته ام. فهرستنویس باید همیشه خودش را نقد کند و تجربه کسب کند اگر غیراز این باشد، نمی تواند پیشرفتی داشته باشد.

از آنجایی که فهرستنویسی ازکارکردهای اولیه کتابداری است باید بپذیریم که این رویکرد باید پاسخ مناسبی به این نیاز باشد. در همین راستا بنده پیشنهاداتی دارم که در ادامه به عرض می رسانم:

1. سعی کنیم همواره به کار مخاطب و مراجعه کننده برای دسترسی به منابع، سرعت ببخشیم و همیشه رضایت مراجعه کننده را در نظر بگیریم و با دریافت بازخورد تلاش کنیم تا نیاز مخاطب را بهتر فراهم کنیم.
2. فهرستنویس باید با فناوری های نوین دنیا در عرصه کار خود مرتبط باشد.
3. فهرستنویس باید انتقادپذیر باشد و ازاینکه کارش همواره مورد ارزیابی قرار گیرد، نباید نگران باشد.

یک کتابدار آمریکایی گفته است: یک فهرستنویس از آن جهت که در دریایی از کتاب زندگی می کند باید ابراز خرسندی کند. فهرستنویس واسطه بین مراجعه کننده و کتاب است و به این طریق می تواند نیاز مراجعه کننده را فراهم کند.

 در بخش دیگری از این نشست جناب آقای دیدارپورمدیر کتابخانه مدرسه حجتیه پیرامون تخصص فهرستنویسی و آموزش کتابداران و فهرستنویسان در کتابخانه ها صحبت کردند و گفتند: بنده به عنوان قطره کوچکی از دریای سیستم آموزشی در خدمت همکاران گرامی هستم و باید بگویم که ما در کشور وامدار دو تمدن بزرگ هستیم. تمدن ایرانی و تمدن اسلامی که در هر دو تمدن، نقش اطلاعات پررنگ است. ابن ندیم در کتاب خود می گوید: زمانی که اسکندر به ایران حمله کرد، کتاب ها را برای ترجمه به کتابخانه اسکندریه منتقل کرد تا بتواند با فرهنگ و تمدن ایرانی آشنا شود و از علومی که در اختیار ایرانیان بود استفاده کند. ما به عنوان متخصصان سازماندهی اطلاعات وظیفه داریم ساختارهایی را در سازماندهی ایجاد نماییم و به این نکته توجه داشته باشیم و برای مسئولان سازمان خود روشنگری کنیم.

همانطور که می دانیم، نقش آموزش در علوم و فنون نقش بسزایی دارد و رشته علم اطلاعات و دانش شناسی یا همان کتابداری فنی است که یکی از موارد برجسته آن فهرستنویسی است.

ضعفهایی که در آموزش فهرستنویسی در دانشگاهها وجود دارد دو دسته است: ضفعهایی که در سیستم آموزشی دانشگاهها با آن مواجه هستیم و ضعفهای حوزه سازمانی.

ضعف های سیستم آموزشی:

1. واضح نبودن اهمیت و ضرورت فهرستنویسی در رشته کتابداری. مقام معظم رهبری در همین راستا در سخنان خود همیشه تاکید داشتند که تمامی رشته های دانشگاهی و دانشجویان رشته ها باید با فلسفه رشته خود آشنا باشند تا ضرورت و اهمیت آن را درک نمایند.

2. دانشجویان نمی دانند چه میزان اطلاعات باید از اساتید دریافت کنند و آموزش ببینند و متاسفانه برخی اساتید در طول سال تحصیلی بسیاری از مطالب را برای دانشجو بیان نمی کنند و توضیح نمی دهند و به اطلاعات حداقلی اکتفا می کنند.

3. یکی از مواردی که بنده به آن انتقاد دارم، نبود روشهای شیرین آموزش در دانشگاههاست که دانشجو را ترغیب به آموزش نمی کند و علاقه ای به یادگیری نشان نمی دهد و این امر در کنار عدم آگاهی از اهمیت و ضرورت رشته باعث می شود که این آموزش به درستی صورت نگیرد و پس از چهارسال دانشجو چیز زیادی از مهارت رشته خود بدست نیاورد.

4. برگزاری کارگاههای فهرستنویسی در دانشگاهها ضعف دارد.

5. و در آخر عدم علاقه دانشجو به این رشته است.

ضعفهای حوزه سازمانی:

1. عدم آموزش ضمن خدمت در سازمانها برای کارکنان کتابخانه ها؛ باید سعی شود که همانطور که کتابها به روز می شوند، روزآمدی کتابدارها موضوعیت داشته باشد.
2. ضعف دیگر پایین بودن جایگاه کتابخانه ها در سازمانها؛ مدیران ارشد سازمانها باید جایگاه کتابخانه را در سازمان خود ارتقا بخشند.
3. عدم استخدام نیروهای متخصص؛

پس از پایان سخنان جناب آقای دیدارپور، جناب آقای همایی مدیر کتابخانه تخصصی علوم عقلی در راستای سخنان ایراد شده، عنوان کرد: یکی از مشکلات کتابخانه ها فهرستنویسی منابع غیرکتابی است که هیچ استاندارد مشخصی برای آن وجود ندارد نمونه آن فهرستنویسی پایان نامه ها و منابع دیجیتال که هیچ قاعده مشخصی برای آن وجود ندارد و ما مجبور هستیم که قواعد فهرستنویسی در منابع فیزیکی را درباره آنها اعمال کنیم.

در ادامه جناب آقای آزرم، مدیر محترم کتابخانه و مرکز اسناد پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، حول محور نگاه مدیران و مسئولان کتابخانه ها به سازماندهی منابع و مشکلات پیش روی سخنان خود را با حدیثی از امام صادق علیه السلام آغاز نمودند: «احتفظوا بکتبکم فانکم سوف تحتاجون الیها، کتابهای خویش را حفظ کنید زیرا به زودی به آنها نیازمند خواهید شد.» و افزودند: سپاس از بانیان این جلسه برای فراهم کردند فضای گفتگو محور و نزدیک شدن به ادبیات یکدیگر و این جلسه را به فال نیک می گیرم. وی ادامه داد: امام صادق علیه السلام در این حدیث پایه عقلانی ایجاد کتابخانه را به خوبی بیان فرمودند و ما را به تشکیل کتابخانه و حفظ تراث علمی و فرهنگی ارشاد می نماید. انشاالله ما هم بتوانیم امانتدارخوبی باشیم.

با توجه به گسترش دانش در قالبهای گوناگون، سازماندهی دانش و منابع اطلاعاتی اعم از فیزیکی و دیجیتالی از مهمترین فعالیتهای هر کتابخانه به شمار می رود چرا که پس از فرایند مجموعه سازی در هر کتابخانه چه کوچک و چه بزرگ و با هر شمار مجموعه، یافتن مدرک کار ساده ای نیست و نیاز به سازماندهی وجود دارد. از آنجایی که هدف اصلی سازماندهی آماده سازی و دسترس پذیری منابع کتابخانه ای در کوتاه ترین زمان ممکن است، برقراری نظم نکته بسیار مهمی است که به کمک آن کتابدار بتواند به سهولت منبع اطلاعاتی خود را از میان انبوده منابع موجود در کتابخانه پیدا کند. دقت، سرعت و سهولت سه ضلع اصلی در بخش سازماندهی منابع کتابخانه هاست.

از چالشها و مشکلات پیش روی مدیران و مسئولان کتابخانه ها در حوزه سازماندهی:

1. چالش اول، حجم بالای اطلاعات و سرعت پایین سازماندهی است با توجه به رشد حجم بالای اطلاعات و نداشتن فناوری مناسب و نیروی انسانی متناسب و اینکه سازماندهی یک فن است و کتابدار باید وقت بگذارد و موضوع را استنباط کند. همکاران فناوری اطلاعات بررسی کنند آیا برای رفع مشکل می شود از هوش مصنوعی کمک بگیریم  و به کتابداران در زمینه سازماندهی کمک برسانیم.

2. چالش بعدی مدیران، در حوزه سازماندهی این است که بعد از مدتی یکدستی فهرستنویسی از بین می رود و این به آن دلیل است که شاید در مقاطعی فهرستنویسان مختلف منابع کتابخانه را فهرست کرده اند و این یکدستی به دلیل تنوع فهرستنویسان از بین رفته است.

راهکار ها در این زمینه:

1. تدوین دستنامه های سهل الوصول ملی در حوزه سازماندهی
2. تدوین آیین نامه ها و دستورالعملهای ملی برای سازماندهی منابع
3. تقویت بخش موضوعی سازماندهی در کتابخانه ملی به این شکل که به هر موضوع از کتاب که قابلیت دارد یک رده اختصاص بدهند
4. تغذیه علمی کتابداران و بخصوص مدیران کتابخانه ها از طریق تشکیل یک شبکه ملی کتابداران و مدیران کتابخانه ها به وسیله نهاد مربوط
5. ترجمه و بومی سازی استانداردهای کتابخانه ای و نیز رده بندی ها و گسترشهای آن که همه این موراد باید با مطالبه از کتابخانه ملی صورت بگیرد.
6. بالابردن توانایی و مهارتهای نیروی انسانی از طریق تخصصی کردند رشته علم اطلاعات و دانش شناسی و مهارت محور کردن آن که مطالبه آن باید از آموزش عالی صورت بگیرد.

در ادامه این نشست جناب آقای راهنورد مدیر کتابخانه مسجد اعظم از تمامی حضار و مهمانان تشکر نمود. همچنین  تشکر ویژه ای هم از اساتید بزرگوار که کتابهای خطی و چاپی این کتابخانه را فهرست کردند، داشتند و گفتند  در حال حاضر نسخه ای در کتابخانه وجود ندارد که فهرست نشده باشد. امروز کتابخانه در حالت به‌روز قرار دارد و مشغول فهرستنویسی کتابهای خریداری شده از نمایشگاه بین المللی کتاب هستیم. اینها همه به همت همکاران فهرستنویس ماست. روش  فهرستنویسی در کتابخانه در نوع خود کار متفاوتی بود و فهرستنویسان کتابخانه بصورت پروژه ای توسط همکاران کتابخانه و کار با نظارت استاد محفوظی انجام می گرفت. کار دیجیتال سازی و کتابخانه دیجیتالی بخوبی پیش می رود و بیش از یکصدهزار جلد کتاب چاپی کهن و نسخه خطی از این طریق در اختیار پژوهشگران است. مورد بعدی که باید آن اشاره کنیم این است که ما نیاز می بینیم  که در خصوص مجموعه سازی نشستی را با متخصصین مجموعه سازی و مدیران کتابخانه ها برگزار کنیم و درباره چالشهای این بخش هم صحبت کنیم. موضوع بعدی که باید درباره آن صحبت شود میزهای مرجع و امانت کتابخانه هاست.

ایشان همچنین گفتند: بنده نمی خواستم درباره سخنان دوستان مطلبی بگویم، اما لازم دیدم این نکته را یادآوری کنم که ما هر کاری که در کتابخانه انجام می دهیم، باید نگاهی هم به آینده داشته باشیم. در همه حوزه های کاری کتابخانه باید به این مطلب توجه داشته باشیم. در بحث رفع مشکلات نرم افزاری و مباحث جدید سازماندهی یعنی آر دی ای مطالبه گر باشیم.  امروزه مشکلات عدیده ای در مباحث نرم افزار کتابخانه ای وجود دارد که امیدوارم با کمک اساتید و همکاری شرکت های برطرف گردد.

پس از آن جناب آقای عابدی مدیر کتابخانه های جامعه المصطفی در خصوص بودجه اختصاص یافته به کتابخانه ها چند پیشنهاد را مطرح نمودند

1. سازمانها صرفاً به بودجه سازمانی خود اکتفا نکنند و در پی جذب و استفاده از توان خیرین بروند. همانطور که می دانید دانشگاه آکسفورد پنجاه درصد از مجموعه سازی خود را از ظرفیت خیرین استفاده کرده است.
2. کتابخانه ها باید به سمت تجاری سازی اطلاعات پیش بروند و بحث اقتصاد اطلاعات و تجاری سازی را در کتابخانه های خود مطرح کنند.

در این بخش از نشست نوبت به آقای موسوی پورکارشناس دفتر تبلیغات اسلامی رسید که ایشان در خصوص موضوع نرم افزارهای کتابخانه ای و نقش و جایگاه آنها در بخش سازماندهی کتابخانه ها به ایراد سخن پرداختند و  ضمن تشکر از برگزار کنندگان این نشست گفتند: دو تقسیم بندی برای طرح این مسئله انجام داده ایم که یکی بحث شرکتهای نرم افزاری است و یکی هم فهرستنویسان و متخصصان که از این نرم افزارهای استفاده می کنند.

در همایشی که چند سال پیش شرکت نرم افزاری نوسا برگزار کرده بود، خانم دکتر پریرخ به عنوان سخنران گفتند که توسعه در نرم افزارها خیلی کند پیش می رود و یا اصلا توسعه ای صورت نمی گیرد. پس از سخنان ایشان، مدیر شرکت نوسا گفتند که من یک بیزینس من هستم و اگر در بحث توسعه نرم افزارها مطالبه گری باشد، من پاسخ می دهم. واقعیت این است که کتابخانه ها نشست یا همایشی برگزار نکرده اند که ضعفهای نرم افزارها گفته شود و از طرف کتابخانه ها مطالبه ای صورت بگیرد. پرداختن به این موضوع در قالب پایان نامه ها و مقالات بحث دیگری است اینها درست و خوب است ولی در جلسات کتابخانه ها که برگزار می شود، چقدر مطالبه گری می شود؟ یادم هست چند سال پیش که تازه مکتا راه اندازی شده بود، جلسه ای برگزار گردید و یک سری اشکالات گفته شد و در آخر منتهی به این شد که شرکت نوسا، ده یا بیست درصد تخفیف در فروش یا پشتیبانی نرم افزار دادند.

امروزه  بعضاً شاهد حذف امکانات در نسخه های جدید نرم افزارها هستیم که برای دسترسی به آن باید حق پشتیبانی داده شود در حالی که آن امکان در خرید نرم افزار بوده مثل امکان فراخوانی از کتابخانه های کنگره و ملی که حذف می شود . چرا این نرم افزارها یک داکیومنت به ما نداده اند و یا چرا ما مطالبه نکرده ایم که بدانیم نسخه ای که به ما فروخته شده چه امکاناتی دارد. این برخلاف قوانین فاوا است که شما نسخه ای را با یک امکان خاص خریده اید، شرکت حق ندارد در نسخه های بعدی این امکان که بابت آن هزینه داده ای را حذف کند و در بابت ارائه خدمات مجدداً از شما پول بگیرد. و یا کاری کند که شما نتوانید از آن امکانات استفاده کنید. در حال حاضر نسخه های قدیم و جدید نرم افزارها نمی توانند همدیگر را ببیند، در صورتی که این فقط بحث بیزینس است که جلوی ان را گرفته و اجازه نمی دهد، نه اینکه این قابلیت وجود ندارد.

اگر از این جمع سوال شود که چه تعداد مکاتبات با این شرکتهای نرم افزاری صورت گرفته و چه مقدار آن مشکلات مرتفع شده است پاسخ چه خواهد بود؟ این نکته مقدماتی بررسی نرم افزارها و چالشهای آنها، خصوصاً در حوزه سازماندهی اطلاعات بود که بیان شد.

دوباره به تقسیم بندی اولیه برمی گردم و این نکته را یادآور می شوم که فهرستنویسان ما چقدر با فضاهای جدید و فناورانه آشنا هستند؟ چقدر تفکر کتابداران به این سمت می رود که می شود از تکنولوژی جدید در کار کتابخانه استفاده کرد؟ و بعد از بیست سال از ورود این شبکه های اجتماعی هنوز ارتباطی بین کتابخانه و این شبکه ها برقرار نشده است. و اکثر کتابخانه ها بخش دیجیتال ندارند و چقدر زمان می برد که این فاصله برداشته شود؟ باید فضایی ایجاد شود تا کتابدار و فهرستنویس تا حدودی با مباحث فنی نرم افزارها آشنا شوند و ذهن کتابداران ما و مخاطبان این نرم افزارها درگیر موضوع گردد.

بحث دیگر شرکتهای نرم افزاری است که در این شرکتها سه بخش مد نظر است.

1. بحث توسعه است و  بخش های R&D شرکتها را باید مطالبه گر باشیم. بخش R&D شرکتهای نوسا و پارس آذرخش را چند نفر از دوستان و فهرستنویسان حاضر  جلسه گذاشته اند و مطالبه کرده اند.

آیا دوستان می دانند که نوسا و پارس آذرخش بخش R&D دارد یا خیر؟ چرا در این همه مدت با بخش R&D ارتباط برقرار نکرده ایم. لازم است که بخش R&D را مطالبه کنیم و یا چرا شرکت نرم افزاری ما این بخش را ندارد؟ و یا اگر دارند از کجا تغذیه می شوند؟ آیا از پایان نامه ها و مقالات دانشگاه تغذیه می شوند و پیشنهادات توسعه ای می دهند و اگر پیشنهادات توسعه ای می دهند، چرا ما این پیشنهادات را نمی بینیم؟ چندین نسخه از نوسا عوض شده است اما این پیشنهادات توسعه ای اعمال نشده است!

همانطور که می دانید نسخه سیمرغ هنوز تحت داس است و نسخه ویندوز ندارد و تحت وب نیست. سورس آن در داس است. اگر از کندی سرعت شکایت می کنید، بخاطر این است که نرم افزار هنوز در سیستم داس است و انتظاری از آن نیست. اما سیستم نرم افزار قدیم با سرعت بسیار پایین آن زمان، امروز دیگر پاسخگوی نیاز مخاطب نیست. در حال حاضر حدود 50 کتابخانه عضو مکتا هستند و ظاهرا سیمرغ قصد تغییر ندارد چه باید کرد؟ شما می دانید به خیلی از امکانات نرم افزار در مرورگرها دسترسی ندارید. امکان ورود اطلاعات هم ندارید. اشکال دیگری که باید به آن اشاره کرد اینکه گفته بودند، هزینه های گزافی که گرفته می شود، بخاطر این است که بتوانیم خودمان را با سیستم های روز دنیا منطبق کنیم، ولی چنین نشده است.

نکته بعدی بحث لایسنس است. یکی از دلایل کندی نرم افزار که دوستان اشاره کردند، بدلیل قفلهای سخت افزاری است و اشکالاتی ایجاد می کند. و زمانی که به بازه تاریخ انقضای قفلهای نرم افزاری با شرکت نزدیک می شوید، جستجو به شدت کند می شود تا شما را ترغیب به تمدید قرارداد کنند. اینها نکاتی است که به علت اینکه ما هم سواد فناورانه خود را بالا نبرده ایم و هم مطالبه گری نداشته ایم پیش می آید. به نظر اینجانب اتفاق ورود نرم افزارهای جدید کتابداری مانند لیبرا، اتفاق بسیار خوبی است. که امیدواریم به نتایج خوبی برسد.

در ادامه این نشست و در پاسخ به سخنان جناب آقای موسوی پور، آقای محمدی شجاعی گفتند: در بحث مطالبه گری نباید همه تقصیر را به گردن کتابدار و فهرستنویس انداخت. باید گفت که این مطالبه در خیلی موارد، صورت می گیرد ولی از طرف شرکتها انجام نمی شود.

در بخش دیگری از نشست سرکار خانم باقریان کارشناس کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی به ایراد سخن پرداختند و خاطرنشان کردند، متاسفانه شاهد خود سانسور در باره منابع اطلاعاتی در کتابخانه ها هستیم. به عنوان مثال به نشریات در کتابخانه ها به عنوان منبع اطلاعاتی توجه نمی شود و یا حتی در کتابخانه ها سازماندهی نمی شوند و یا به اشتباه در بین منابع کتابی فهرستنویسی می شوند . حتی گاهی به عنوان منبع اصلی اطلاعات به آن نگاه نمی شود و معرفی نمی گردد. جای بسی تاسف و نگرانی است که کتابخانه ها گاهی بدون دستورالعمل مشخص این نشریات را معدوم و خمیر می کنند.  همیشه در بحث فهرستنویسی منابع اطلاعاتی، اغلب ذهن ها به سمت کتاب می رود. در صورتی که بخش عمده ای از نیاز کاربران از طریق همین نشریات تامین می شود. از مدیران و مسئولین درخواست می کنیم که توجه خاص و ویژه ای به نشریات داشته باشند علی الخصوص نشریاتی که دیگر چاپ آنها متوقف شده و یا نشریاتی با تیراژ پایین هستند. این نشریات هم به لحاظ تاریخی و هم به لحاظ جنبه محتوایی بسیار ارزشمند هستند. نشریاتی که ما قدر نمی دانیم و می بینم که در بازار سیاه هر شماره آن با قیمت های بالا داد و ستد می شود. امیدواریم به سازماندهی و نگهداری نشریات اهمیت داده شود تا در آینده شاهد نابودی آنها نباشیم که راه جبرانی برای آن وجود ندارد.

سخنران بعدی این جلسه جناب آقای مهرگان از کارشناسان کتابخانه دیجیتالی دفتر تبلیغات اسلامی بودند که با موضوع کتابخانه های دیجیتال در عصر حاضر و مباحث سازماندهی و فهرستنویسی به ایراد سخن پرداختند. ایشان اذعان داشت در کتابخانه دفتر تبلیغات دو نرم افزار سیمرغ و آذرسا استفاده می شود که تخصص بنده در نرم افزار آذرسا است و به همین دلیل مزایا و معایب و چالشها را از این نرم افزار بیان می کنم. ایشان ابتدا نرم افزار آذرسا را به طور کامل معرفی نمودند و یادآور شدند از مزایای این نرم افزار سهولت استفاده آن است و کتابداران از آن می توانند به راحتی استفاده کنند اما متاسفانه کاربران در استفاده از این نرم افزار مشکل دارند. البته در سیمرغ و آذرسا کمتر، ولی در نرم افزار کاوش استفاده کاربران از آن بسیار با مشکل روبروست. تو در تو بودن نرم افزار، کاربران را اذیت می کند و کتابداران ترجیح می دهند جستجو را خودشان انجام دهند. این نرم افزار آذرسا امکاناتی مثل قابلیتهای جستجو دارد که در همه نرم افزارهای کتابخانه ای هست.  از مشکلات اگر بخواهم بگویم:

1. بحث حق مولف یا قوانین مالکیت معنوی است که بعضی جاها رعایت می کنند.
2. مشکل بعدی عدم هماهنگی بین کتابداران و متخصصان شبکه یا شرکت است. بعضاً کتابدار نمی داند که چطور مشکل را منتقل کند به پشتیبانی یا نیروهای شبکه تا مشکل را حل کنند. این خیلی مهم است که کتابدار این مسئله را درک کند و بتواند چطور مشکل را منتقل کند. ماشینی شدن خیلی به این مسئله کمک می کند.
3. مهارت های جستجوست که برخی کتابداران این مهارت را ندارند. و نمی توانند نتایج خوبی را به پژوهشگر خود ارائه دهند.

درباره چالشها اگر بخواهیم صحبت کنیم، یکی بحث امنیت نرم افزارها است و امنیت دیتاست که در همه نرم افزارها هست و من ندیده ام جایی هک صورت بگیرد. شاید لزومی ندیده اند که هک کنند. شاید به این دلیل باشد که در موتورهای جستجو نشان داده نمی شود که هک کنند. چون اگر در موتورهای جستجو بیاید، این چالش خود را نشان می دهد که این نرم افزارها در امنیت مشکل دارند.

چالش دیگر هزینه های پشتیبانی است که اشاره شد و بحث سرعت اینترنت است.

چالش اصلی نیروی انسانی است که دوستان به آن اشاره کردند و بنده مدیران را هم به آن اضافه می کنم. یعنی وجود مدیران هم یک چالش است که کتابخانه دیجیتال را از صفر تا صد بشناسد. اگر نیروی انسانی متخصص باشد ولی مدیر درک درستی از شرایط نداشته باشد، فایده ای نخواهد داشت. نیروی انسانی باید همراه با مدیر باشد.

بحث دیگر پیدایش کتابخانه های همراه است که به صورت رقیبی برای کتابخانه ها به خوبی توانسته است نیاز کاربر را برآورده سازد. به عنوان نمونه کتابخانه همراه پژوهان با قابلیتهای بسیار خوب. با وجود این کتابخانه های همراه، کتابخانه های دیجیتال مقداری زیر سوال می روند.

یکی دیگر از اشکالات این نرم افزارها که اشاره شد، اینکه در گوگل جستجو نمی شوند. و قابلیت اینترفیس شدن (inter face) را متاسفانه ندارند و فقط ادعا می کنند که دارند.

بحث بعدی انتخاب نرم افزار است که کتابخانه ها و کتابداران متاسفانه نمی دانند کدام نرم افزار نیاز کتابخانه آنها را برآورده می کند و انتخاب درستی صورت نمی گیرد.

مشکل دیگر، نمایش صوت و فیلم در کتابخانه آذرسا است که برای دیدن فیلم یا پخش صوت باید با مرورگر ie وارد شویم و برای جستجوهای دیگر از مرورگرهای دیگر می توانید استفاده کنید. که ادعا می کنند که این مشکل در نسخه پورتال حل می شود. ادعای دیگری که داشتند این که  می توان به صوت و فیلم تگ زد و نمایه کرد، در حالی که چنین چیزی نیست و حتی در نسخه پورتال هم جوابگو نیست.

در پایان این جلسه جناب آقای کاتبی مدیر کتابخانه دانشگاه مفید از تشکیل این جلسه تشکر کردند و خاطرنشان کردند: این اشکالاتی که عنوان شد، برخی همگانی و عمومی است و ربطی به نرم افزار و سخت افزار ندارد. اگر مشکلات بودجه و درک کتاب و کتابداری و کتابخوانی و نگاه و دیدگاه افراد و مدیران به این مقوله اصلاح شود، بسیاری از مشکلات حل می شود. ما باید رویکردهای خود را عوض کنیم. متاسفانه ما هنوز در  فضای گذشته هستیم. الان در جهان رویکرد جهان عوض شده است و ما خیلی از استاندارد جهانی عقب هستیم. شانس کتابخانه های استان قم این بوده که مجمع مکتا تشکیل شده و ما با افرادی مثل آقای دکتر طاهری  آشنا شدیم. به کتابخانه ها توصیه می شود که به این سمت بروند و به الگوهای جدید بپردازند، چرا که این بی اهمیتی به کتاب و کتابداری و کتابخوانی یک امر کلی و فراگیر است. مکتا باید در این زمینه پیش قدم باشد.

در پایان نشست جناب آقای محفوظی این نکته را یادآور شدند که هدف من برای این نشست در آینده، بیشتر رویکرد آموزشی داشت و چالشهایی که برای این رویکرد خواهد بود. آموزش فهرستنویسی در دانشگاهها صورت نمی گیرد و انگیزه لازم برای دانشجو وجود ندارد. نباید انتظار داشته باشیم که دانشجو بعد از چهارسال که فارغ التحصیل شد، بتواند از ابتدای کار به درستی کار فهرستنویسی را انجام دهد. فهرستنویسی یک حرفه و یک کار عملیاتی است، یک کار آکادمیک و تئوری نیست. الان اگر رویکرد به سمت آر دی ای برود، کدام استاد است که بتواند آن را تدریس کند؟ آر دی ای را هرطور که تفسیر کنیم در آخر به فهرستنویسی برمی گردیم. در حال حاضر مشکل ما آموزش فهرستنویسی است که باید مرجع مناسبی برای پاسخگویی به سوالات و مشکلات باشد. تا مشکلات را به صورت ریشه ای حل نکنیم، نمی توانیم ادعا کنیم که کاری انجام داده ایم. قم بضاعت خیلی خوب و عالی دارد و شما تصور نکنید کسی که در تهران کار می کند کاری بالاتر از کسی که در قم کار می کند دارد.

این نشست راس ساعت 20 پایان یافت.

تهیه و تنظیم خبر: بنت الهدا موحدی محب