روشهای تدوین پایان نامه ارشد و رساله دکترا
شیوه های تعامل کاربردی با اساتید راهنما و مشاور1
بیستمین جلسه از دوره روشهای تدوین پایان نامه ارشد و رساله دکترا در روز پنجشنبه 22 مهر 1400 به صورت آنلاین برگزار شد. این جلسات که از سری نشستهای دورهمی علمی کتابداران استان قم است، به همت کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی و با تدریس دکتر سیدمهدی طاهری رئیس کتابخانه مرکزی و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تشکیل گردید.
دکتر طاهری مدرس کارگاه در این جلسه به بخشی از شیوه های تعامل کاربردی با اساتید راهنما و مشاور در فرایند تدوین پایان نامه و رساله پرداختند و عنوان کردند: مسئله‌ای که همواره دانشجویان تحصیلات تکمیلی بخصوص در این ایام با آن روبرو هستند و بسیار چالش برانگیز شده است و نیاز است که دانشجویان فرابگیرند و به کار بندند، شیوه تعامل با اساتید راهنما و مشاور است، که چگونه با ایشان ارتباط موثر برقرار کنند و از وجود اساتید خود برای پیشبرد کار پایان‌نامه و رساله استفاده نمایند و در سایر جنبه های رشد علمی خود تعمیم دهند.
ایشان در ابتدا اظهار داشتند: دانشجو پروسه‌ای را تحت عنوان نگارش پایان‌نامه یا رساله آغاز می‌کند که به عنوان بخشی از دوره آموزشی وی است و باید آن را به دانشگاه ارائه دهد تا به درجه ارشدی یا دکتری نائل شود. این فرایند در همه دنیا متداول است. در این روند نیاز به راهنمایی و کمک دارد و این راهنمایی و کمک از سوی افرادی صورت می‌گیرد که کسوت معلمی و استادی دارند و در آن حیطه علمی صاحب‌نظر هستند و به شیوه تدوین این نوع بروندادهای علمی آشنایی کامل دارند.
تدوین پایان‌نامه یا رساله، یک برنامه و کار گروهی(team working) است و اساتید هم درگیر این کار می‌شوند. به هر حال اعتبار علمی استاد و امتیازی که بابت آن دریافت می‌کند، برای استاد نیز مهم است. البته نقش اصلی را در این کار گروهی دانشجو ایفا می‌کند و اوست که باید وظیفه پژوهشی را به اتمام برساند و به دانشگاه ارائه دهد.
قبل از شروع بحث باید به این نکته توجه شود که دانشجو باید یک موقعیت تعاملی مناسب با استاد راهنما ایجاد نماید و باید توانایی این را داشته باشد که از این موقعیت بدست آمده نهایت استفاده را ببرد. این مهارتهای ارتباطی به دانشجو کمک می‌کند که مسیر را به شکل صحیح پیش ببرد.
در همین راستا لازم است که فضای حاکم، برای دانشجو ترسیم شود. ترسیم فضای موجود، در درک شما از ارتباط با اساتید موثر خواهدبود، چرا که ابتدا پندار شکل می‌گیرد و سپس گفتار و رفتار از انسان سر می‌زند و کمک می‌کند که تمام رفتارها و روابط خود را بر اساس این ذهنیت پیش ببرد.
در ایران حجم و تعداد دانشجویان که در مقاطع تحصیلات تکمیلی جذب می‌شوند، نسبت به اعضای هیأت علمی، براساس استانداردهای دنیا و کشورهایی که دانشگاههای معتبر دارند بسیار زیاد است.
به عنوان مثال دانشگاههای آمریکا به عنوان ملاک و معیار، این استانداردها را رعایت می‌کنند و به آن پایبند هستند و یکی از دلایل سلطه جهانی امریکا همین پایبندی و رعایت اصول و استانداردهاست. نسبت تعداد دانشجو به استاد و یا حتی حجم فعالیت آموزشی و پژوهشی اساتید در دانشگاههایی مثل امریکا با ایران متفاوت است. در امریکا این نسبت کمتر است و وظایف آموزشی اساتید به یک الی دو درس در هفته خلاصه می‌شود و زمان باقی مانده خود را صرف پژوهش می‌کنند. این درحالی است که وظایف آنها تعیین شده و مشخص است. 30% آموزشی، 50% پژوهشی و 20% اجرایی. مسئولیتهای اجرایی شامل زمانهایی می‌شود که با دانشجویان خود جلسه برگزار می‌کنند و یا در جلسات گروه آموزشی یا در برنامه‌های دانشکده شرکت می‌کنند. در مقابل در ایران، این تقسیم‌بندی زمان به این صورت است که یک استادیار باید 10 الی 14 واحد آموزشی در هفته داشته باشد. به این معنی که باید 6 الی 7 درس که معادل حداقل 14 ساعت تدریس در هفته است، داشته باشند. این حجم بالای تدریس در هفته برای یک استاد به دو دلیل اتفاق می افتد: یکی به دلیل کمبود نیرو و دیگری به خاطر حق‌التدریس که باعث شده است این 14 واحد گاهی تا 18 الی 22 واحد نیز افزایش پیدا کند! این تمام ماجرا نیست و صرفاً به 22 و احد تدریس ختم نمی‌شود. استاد برای آمادگی تدریس نیاز به مطالعه قبل از هر کلاس دارد و بعد از اتمام کلاس زمان مصروف، بابت پاسخ به پرسشهای دانشجویان را نیز باید به این زمان اضافه نمود. همچنین بخشی از وقت استاد به شرکت در جلسات مختلف می‌گذرد، با این تفاوت که این زمان جزءِ ساعات اجرایی اساتید به حساب نمی‌آید. با این تفاصیل چنین استادی با این برنامه فشرده کاری، مسئولیت راهنمایی یا مشاوره چندین پایان‌نامه را نیز برعهده می‌گیرد. در صورتی که این شخص، مسئولیتهای خانوادگی هم برعهده دارد و نیاز به تفریح و استراحت و رسیدگی به خانواده نیز از وظایف اوست.
برای برقراری ارتباط موثر با استاد راهنما باید به نکاتی توجه کنید.
ابتدا باید در نظر داشته باشید که اساتید خود را با اساتید دانشگاههای امریکا مقایسه نکنید.
- مهمترین نکته که باید به آن توجه کنید اینکه به هر شکل که می‌توانید با استاد خود ارتباط برقرار کنید. از ابتدا و از همان زمانی که در جلسه، استاد راهنمای شما مشخص می‌شود، سعی کنید از استاد خود بخواهید مشخص کند که شما چگونه می‌توانید با ایشان در ارتباط باشید. چه به صورت حضوری و چه غیرحضوری، از طریق ایمیل یا پیامرسانهای مختلف و چطور می‌توانید کار را پیش ببرید. تلاش کنید از وقتهای آزاد وی که می‌تواند در اختیار شما بگذارد، مطلع شوید.
از این موضوع اطلاع حاصل کنید که استاد با تماس تلفنی راحت‌تر با شما ارتباط برقرار می‌کند یا با ارسال پیام در پیامرسانها یا ایمیل و ...
آیا بیشتر با نسخه فیزیکی (hard copy) کار می‌کند یا الکترونیکی؟ به خاطر داشته باشید، اساتید پیشکسوت بیشتر با نسخه فیزیکی کار می‌کنند و عادت به فضای دیجیتال ندارند.
حتماً از این نکته مطمئن شوید که آیا می‌توانید در روزهای تعطیل هم با ایشان در ارتباط باشید و یا تا چه ساعتی از شب امکان پاسخگویی به تماس یا پیام شما را دارند.
حتما با استاد خود درخصوص قالبهای برقراری ارتباط (فیزیکی و الکترونیکی) و زمانهای آن تعامل کنید.
- نکته دوم که باید به آن توجه کنید اینکه سعی کنید به طور منظم و در بازه زمانی مشخص(هفتگی یا دو هفته یکبار) با استاد راهنمای خود جلسه‌ای داشته باشید و گزارش کار خود را ارائه دهید. حتی به صورت تلفنی و حتی به اندازه 15 الی 30 دقیقه. سعی کنید زمانی را انتخاب کنید که برای استاد مناسب باشد. با دانستن برنامه کاری استاد می‌توانید بهترین و مناسبترین زمان را در نظر بگیرید. سعی کنید این جلسات حتی‌الامکان به صورت حضوری برگزار شود و اگر به دلیل شرایط این امکان فراهم نبود، به صورت ویدئو کنفرانس ارتباط برقرار کنید. چرا که ارتباط چهره به چهره تاثیر بیشتری دارد.
بهتر است که این جلسات دربرگیرنده گزارشهای کوتاه و کارهای مربوط به همان هفته باشد. از آنجایی که بررسی گزارش نهایی با حجم زیاد زمان بیشتری را می‌طلبد، بهتر است که گزارشات، موردی و با فاصله زمانی کمتری انجام شود. در جلسات حضوری، هم کار بهتر و بیشتر پیش می‌رود و هم بهتر می‌توانید استاد خود را بشناسید و ارتباط موثرتری برقرار نمایید. بنابراین داشتن جلسات منظم به خصوص به صورت حضوری بسیار مفید خواهد بود.
- دقت کنید مطالبی که در این نشستها و جلسات بیان می‌شود و توصیه‌های استاد را در صورت امکان و با رضایت استاد ضبط کنید تا بعداً بتوانید نکات بیان شده را با فراغ بال و چندین بار گوش کنید و توصیه‌های استاد را به کار ببندید.
- توجه داشته باشید، اگر طریقه ارتباط با استاد، از طریق پیامرسان است، از پیامهای متنی و یا پیامهای صوتی کوتاه برای برقراری ارتباط استفاده کنید و از دادن پیامهای صوتی طولانی بپرهیزید.
در جلسات آینده به سایر توصیه های کاربردی در این زمینه می پردازیم.
گزارش از: بنت الهدی موحدی محب