کتابشناسی کتاب «الکافی» 3

در ادامه جلسات کافی شناسی و در سومین جلسه از سلسه نشستهای کتابشناسی منابع اسلامی که با حضور حجت الاسلام و المسلمین سید حسن سجادی در کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی برگزار می‌شود، ایشان همچنین درخصوص ابواب کتاب کافی اظهار داشتند: کافی اولین کتابی است که به صورت باب‌بندی نوشته شده است و تا قبل از کافی، کتابها به این صورت هدفمند نبودند. در حقیقت محدثین شیعه باب‌بندی در کتب خود را از مرحوم کلینی آموختند.

ایشان کتاب را به سه بخش تقسیم کردند، هر بخش را طبق نظر خود اینگونه چیدند: ابتدا دو جلد اصول کافی که شامل کتاب عقل و جهل است، سپس به ترتیب موضوعات توحید، نبوت، امامت و معاد را در دو جلد اصول کافی جای داد. بعد از آن نوبت به فروع کافی رسید. ابتدا از طهارت آغاز کرد، سپس صلاه، صوم، خمس و زکوه، حج، جهاد، امربه معروف و نهی از منکر، تولی و تبری موضوعات دیگری بودند که در فروع کافی گنجانده شد. پس از فروع وارد مباحث اجتماعی و احکام عمومی مانند: نکاح و طلاق، حدود و دیات، قصاص، سبق و رمایه و ... شدند. بنابراین کتابهای فقهی که اکنون به این شیوه باب‌بندی شده‌اند، الگوبرداری از کتاب کافی مرحوم کلینی است. در حقیقت براساس کتابهای حدیثی، کتابهای فقهی نیز باب‌بندی شدند.

پس از اینکه مسائل احکام و اصول و فروع دین و احکام اجتماعی به پایان رسید، نوبت به اخلاقیات رسید که شامل روضه کافی است. این قسمت خود شامل دو بخش است، اخلاقیات عمومی و اخلاقیاتی که منجر به اصول دین می‌شود. البته این قسمت مورد استقبال واقع نگردید. اما مرحوم فیض، صاحب رسائل و ... در کتابهای خود از همان شیوه و ترتیب باب‌بندی اصول و فروع کافی استفاده نمودند. آنها هیچ تغییری در این ترتیب ایجاد نکردند و فقط به برطرف نمودن نقائص آن پرداختند و چارچوب اصلی را به هم نزدند.

در قسمت دیگری از مباحث، حجت الاسلام و المسلمین سجادی به وظایف یک کتابدار به عنوان یک متصدی سالن مطالعه و یا یک مخزن‌دار اشاره کردند و اهمیت یادگیری کتابشناسی را در چارچوب وظایف کتابداران بیان کردند.

ایشان همچنین افزودند، در گذشته مشکلات عدیده ای برای کتابدارن و محققین وجود داشت که اکنون قسمت قابل توجهی از آن برطرف شده است. از جمله:

1. در گذشته، کتابداران تحصیلات عالی و مرتبط با حرفه خود نداشتند و دوره‌های آموزشی برای این منظور را نگذرانده بودند.
2. مشکل دوم بی اطلاعی کتابخانه‌ها از موجودی یکدیگر بود، که بار این مسئولیت بر دوش محقق قرار داشت و خود باید به جستجوی منبع مورد نظر در کتابخانه‌های مختلف می‌پرداخت.
3. در گذشته اکثریت کتابها نسخ سنگی و خطی بودند و کتاب به شکل امروزی در دسترس نبود.
4. علاوه برمشکلات قبلی، کتابداران بیشتر زندانبان کتابها بودند و کتاب را به سختی در اختیار محقق قرار می دادند.
5. مشکل بعدی که تقریباً امروزه هم کم و بیش با آن مواجه هستیم، مقررات دست و پاگیری است که اجازه نمی‌دهد هر کتابی در اختیار محقق قرار بگیرد.

آقای سجادی در ادامه سخنان خود، به اهمیت یادگیری کتابشناسی توسط محققین و کتابداران و مخزن داران اشاره کردند و یادآوری کردند، لازم و ضروری است که هم کتابداران به عنوان متصدیان سالن مطالعه و پاسخگو به مراجعه‌کننده و هم محققین به عنوان پژوهشگران جامعه از مباحث کتابشناسی در حوزه دانش خود مطلع باشند تا بتوانند منابع مورد نیاز را به راحتی و با صرف زمان و خطای کمتر پیدا کنند.

تهیه و تنظیم: بنت الهدی موحدی محب