فارسنامه ناصري تاليف میرزا حسن شیرازی مشهور به فسائی است. مولف از نوادگان سید علی‌خان مدنی است. وی پس از اختلاف و دعاوی‌اش با چند تن که قصد مصادره قریه اجدادی خود با نام قریه "سهل آباد" مشهور به "وقفی" از توابع شیراز را داشتند به ارائه نقشه‌ای از مملکت فارس اقدام نمود که در آن تمامی دهات، جزایر، چشمه‏های بزرگ، رودخانه‏ها و کوه‌های این منطقه را مشخص کرده بود. وی این نقشه را در سیاحتش از مملکت فارس جمع‌آوری نموده بود. میرزا حسن با ارائه ادله توانست ادعای خود مبنی بر واقف و مالک بودن خویش بر منطقه سهل‌آباد را اثبات کند. وی حکمی از طرف ناصرالدین شاه و جمعی از علمای شیراز را به دست آورد و همچنان اختیار آن منطقه را در دست داشته باشد.

پس از این واقعه فرهاد میرزا معتمدالدوله - والی وقت- در ذی الحجه سال 1296 به وی دستور داد که نقشه‌ای مشابه نقشه فوق‌الذکر را در قالب کتابی فراهم آورد و وقایع اتفاقیه هر جائی را به مناسبت آن، در آن کتاب بنگارد. میرزا حسن پس از گردآوری مجدد مطالب و ترسیم نقشه‌ها به احترام ناصرالدین شاه قاجار، کتاب خویش را فارسنامه ناصری نامید و توانست با دستور میرزا علی‌اصغر اتابک آن را چاپ نماید.

منظور مولف در این کتاب درباره مملکت فارس، بخش‌هایی از سواحل و بنادر خلیج فارس مثل جزیره بحرین، استان خوزستان و بخش‌هایی از استان کرمان امروزی در دوره بعد از اسلام تا اوایل قرن چهاردهم هجری است که در دو جلد فراهم شده است. در جلد یا گفتار اول، مولف تاریخ این مناطق از صدر اسلام تا سال ۱۳۱۱قمری را بیان کرده و در جلد یا گفتار دوم وضعیت جغرافیایی ایلات، باغ‌ها، آبادی‌ها، چشمه‌ها و رودها را شرح داده است.

همچنین در انتهای نسخه فرمان ناصرالدين شاه در خصوص موقوفات مدرسه منصوريه و حکم ديوانخانه عدليه، فهرست مفصلی از بلوکات و دهات مملکت فارس به ترتیب حروف تهجی و شعری در وصف کتاب و ناصرالدین شاه دیده می‌شود.

این اثر به اهتمام حسن مباشر و علي‌قلي مخبرالدوله، با تصحیح حسن باسمه‌چي تهراني، به کتابت محمدصادق بن محمدعلي منشي علي‌آبادي و عبدالرحيم بن محمدعلي فيروزکوهي در چاپخانه سيدمرتضي باسمه‌چي تهراني، سال ‎۱۳۱۴ قمري، در 721 صفحه مجدول سی و پنج سطری، با خط نستعلیق و در قطع رحلی منتشر شده است.

کتاب دارای سرلوح، آرایه‌های هنری و مهر مربع دولتی در صفحات آغازین با سجع «ملاحظه شد» با نقش «شير و خورشيد»، تصاویر و نقشه جغرافیایی است. صفحات زوج و فرد رکابه دارند و سرفصل مباحث در بالای صفحات آمده است.

لازم به ذکر است از این کتاب علاوه بر نسخه چاپ سنگی، چاپ گراور و چاپ صنعتی نیز برای استفاده محققین در کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی موجود است. نسخه سنگی آن با شماره 619 ثبت شده و از طریق پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه با آدرس blib.ir یا با لینک مستقیم زیر برای عموم، بدون نیاز به نام کاربری و کلمه عبور قابل مشاهده است.

http://www.blib.ir/diglib/GetFile.aspx?FileGUID=A72DE235-C49F-4708-AD4B-F91711405107&CMD=WPV

تهیه و تدوین: حمیده روزبهانی

کارشناس کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی