جلسه سی و هشتم پژوهش در محیط وب

در جلسات 36 و 37 این کارگاه جناب آقای دکتر طاهری مدرس کارگاه، درباره شبکه اجتماعی پژوهشی، علمی یا آکادمیک گوگل‌اسکالر صحبت کردند و در جلسه سی و هشتم، در خصوص ریسرچ‌گیت (research gate) گفتگو نمودند. ایشان در ابتدا خاطرنشان کردند، همانطور که می‌دانید شبکه‌های اجتماعی گوناگونی وجود دارد که با اهداف مختلف طراحی شده‌اند و قرار بر این شد که طبق نظریه social group که در دهه 1980 میلادی مطرح شده، در آن، فضایی برای اهداف پژوهشی نیز ایجاد شود. در این گروههای اجتماعی پژوهشی، افراد با دیدگاهها و گرایشات متفاوت، عقاید و افکار خود را به اشتراک می‌گذارند. بعد از آن که شبکه های اجتماعی اختراع شد، فضای مناسب برای ایجاد این گروه‌ها به صورت مجازی به وجود آمد و باعث شد که این شبکه‌های اجتماعی توسعه پیدا کنند. شبکه‌های اجتماعی ابتدا به صورت public به معنای عمومی و با مقاصد مختلف ایجاد شدند، صرفاً برای اینکه افراد بتوانند پروفایل کاربری ایجاد کنند و از طریق این پروفایل کاربری با یکدیگر گروههای اجتماعی را بسازند (social group) و در آنجا دیدگاهها و عقاید و افکار خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند. همچنین ایشان اذعان داشتند، همانطور که می‌دانید، اکثریت قریب به اتفاق این سرویسها به جز موارد محدود، رایگان هستند و هدفشان این است که با اشتراک‌گذاری دیدگاهها و عقاید کاربران، آنها را تحلیل نموده و از تحلیل این داده ها درآمدزایی کنند. از آنجایی که افراد در این فضا هرچه را در ذهن دارند، ارائه و بیان می‌کنند و نسبت به مسائل و پدیده‌ها بازخورد نشان می‌دهند، امکان تحلیل دیتاها وجود دارد و باعث می‌شود که با فروش نتایج این تحلیل‌ها درآمدزایی داشته باشند. درآمد شبکه‌هایی مثل فیس بوک، توئیتر و اینستاگرام و ... حاصل از تحلیل و فروش نتایج داده‌هاست که این درآمد از درآمد نفتی کشورهای عضو اوپک بیشتر و بالاتر است. این امر نشان می‌دهد که این فضا بسیار مناسب است و چه خوب است که افراد آن را غنیمت بدانند و از آنجایی که ماهیت مجازی دارد، افراد به فعالیت در آن علاقمند هستند. معمولا افراد در فضای حضوری بر روی احساسات خود کنترل بیشتری دارند، ولی در این فضا علاوه بر احساسات، مسائل شخصی و self presentation هم مطرح می‌شود و حتی افراد عکسهای شخصی خود را به نمایش می‌گذارد تا دیگران نسبت به آن بازخورد داشته باشند. طراحان این شبکه‌ها از این خاصیت حداکثر استفاده را می‌برند  و بر این اساس روی شخصیت اشخاص برای مقاصد سیاسی تحلیل انجام می‌دهند. به عنوان مثال برای اخذ ویزای برخی کشورهای دنیا حتماً حساب توئیتر و دیگر شبکه‌های اجتماعی افراد بررسی و تحلیل می‌شود و بر آن اساس ویزا صادر می‌شود. همچنین بسیاری از ترندها نیز از همین شبکه‌های اجتماعی استخراج می‌شوند و سازندگان محصولات مختلف بررسی می‌کنند که گرایش افراد بیشتر به سمت چه نوع محصولاتی است و تمایل به چه چیزهایی دارند. حتی گاهی هزینه‌ای از سازمانها، شرکتها و یا دولتها دریافت می‌کنند تا بوسیله این شبکه‌های اجتماعی، گرایشی خاص را ایجاد کنند و افراد هم به راحتی به سمت آن تمایل پیدا می‌کنند. این یک روند کلی و ژنرال است. به همین دلیل همانگونه که قبلاً گفته شد، سرویسهای فیسبوک و توئیتر و اینستاگرام و ... رایگان هستند، چرا که هزینه خود را از تحلیل اطلاعات کاربران و فروش آن به شرکتها و سازمانها و دولتها بدست می‌آورند.

پس از ایجاد شبکه‌های اجتماعی به صورت عمومی، شکل خاصی از آنها هم به وجود آمد، مانند شکلهای آکادمیک که به آنها (academic social network) یا (research social network) می‌گویند. در شبکه‌های اجتماعی عمومی مانند فیسبوک و ... همه نوع محتوایی اعم از فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، علمی و هنری و ... می‌توانید ببینید، اما اطلاعات شبکه‌های آکادمیک تاثیر مستقیم روی تحقیق و پژوهش دارد.

دکتر طاهری در ادامه به معرفی شبکه اجتماعی ریسرچ‌گیت پرداختند و گفتند: دو نمونه از شبکه های اجتماعی آکادمیک، گوگل‌اسکالر و ریسرچ‌گیت (research gate) هستند، درباره گوگل‌اسکالر و چگونگی ایجاد پروفایل کاربری در آن قبلاً به‌طور مفصل توضیح داده شد، اکنون درباره ریسرچ‌گیت و قابلیتهای آن صحبت می‌کنیم و چگونگی ایجاد پروفایل کاربری به جلسات آینده موکول می‌شود.

نکته: زمانی که موضوعی را در موتور کاوش گوگل جستجو می‌کنید، در میان ده نتیجه اول بازیابی شده حتماً مقالات منتشر شده در ریسرچ‌گیت و گوگل‌اسکالر خواهد بود. به دو دلیل، یکی اینکه نتایجی که ارتباط بیشتری با موضوع دارند و همچنین درجه اعتبار بالاتری دارند، ابتدا بازیابی می‌شوند و ریسرچ‌گیت منابع معتبری دارد. و دلیل دیگر، توافقی است که با شرکت گوگل انجام شده است که نتایج ریسرچ‌گیت، جزءِ ده نتیجه اول بازیابی شوند، چراکه این هم به نفع کاربر و هم به نفع ریسرچ‌گیت خواهد بود. چون اگر مقالات منتشر شده در آن از طریق گوگل بازدید بیشتری پیدا کند، ریسرچ‌گیت در رنک بالاتری قرار می‌گیرد.

در شبکه‌های اجتماعی آکادمیک تمرکز بر روی منابع علمی، آموزشی و پژوهشی افراد است تا پژوهشگران بتوانند منابع و فعالیتهای علمی خود را منتشر کنند و دیگر پژوهشگران استفاده نمایند.

یکی از مهمترین قابلیتهای این شبکه‌های اجتماعی که می‌توان به آن اشاره کرد، ارتباط بین افراد و پژوهشگران است و هدف اصلی ریسرچ گیت نیز این است که فضایی مهیا شود تا پژوهشگران مختلف بتوانند یکدیگر را پیدا کرده و نیازهای علمی خود را برطرف سازند. لذا این یکی از مهمترین ویژگی‌های ریسرچ‌گیت است که آن را از گوگل‌اسکالر متمایز می‌کند.

کارکرد و قابلیت مفید دیگری که در جلسه گذشته درباره آن در بحث گوگل‌اسکالر نیز صحبت شد، قابلیت دیده‌شدن یا visibility است. ریسرچ‌گیت شبکه‌اجتماعی آکادمیک پژوهشی است که در زمینه visibility و  scholarly communication بسیار قوی کار کرده‌ است. بخصوص در مورد دوم که تلاش شده تا ارتباطات علمی شکل بگیرد. باید گفت که تقریبا همه پژوهشگران در هر دو شبکه ریسرچ‌گیت و گوگل‌اسکالر پروفایل دارند. همانطور که قبلا هم اشاره شد، مقالات منتشر شده در گوگل‌اسکالر به دلیل ارتباط با موتور کاوش گوگل از همه شبکه‌های اجتماعی پژوهشی، استنادهای بیشتری دریافت می‌کنند، زیرا گوگل می‌تواند مجلات زیادی را ایندکس کند و به دلیل جامعیت بیشتری که دارد، ارزش و اهمیت زیادی دارد، اما ریسرچ‌گیت از لحاظ قابلیت و امکانات، قابل مقایسه با دیگر شبکه‌های اجتماعی علمی نیست و قابلیتهای منحصربفرد زیادی دارد.

در ریسرچ‌گیت نیز ابتدا لازم است که یک پروفایل شخصی ایجاد نمایید، با این تفاوت که برای ایجاد پروفایل در ریسرچ‌گیت، دیگر نیازی به ایمیل سازمانی نیست و با همان اکانت ایمیل شخصی خود می‌توانید پروفایل ایجاد کنید. همچنین در ریسرچ‌گیت، شما می‌توانید مقالات پژوهشی خود، کارگاهها، پروژه‌های علمی و ... را وارد نمایید. در کل، ریسرچ‌گیت قابلیتهای زیادی دارد که در بقیه شبکه‌های اجتماعی پژوهشی دیده نمی‌شود.

در قسمت پروفایل ریسرچ‌گیت اطلاعات بیشتری درباره خود می‌توانید ارائه کنید. ازجمله زبان، وابستگی سازمانی و سازمانهایی که در آنها فعالیت داشته‌اید را می‌توانید ذکر کنید. همچنین علاوه بر تعداد استنادهایی که به مقالات شما شده است، تعداد کامنتها، تعداد دفعات recommendation، تعداد دانلود و خوانده شدن مقالات را نیز محاسبه و نمایش می‌دهد.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان یک نکته بسیار مهم درباره ریسرچ‌گیت، افزودند:

در علم‌سنجی مبحث متریکس‌ها مطرح است. Scientometrics  معیاری است که بر پایه استنادهایی که به هر مقاله داده می‌شود، محاسبه می‌شود و یکی از مهمترین معیارها در سنجش مقالات تعداد استنادهایی است که به آن مقاله داده می‌شود و براساس این استنادها شاخصهایی مثل Hindex و i10index و ... ایجاد و محاسبه می‌گردد و برپایه آن پژوهشگر و پژوهشهای وی ارزیابی می‌گردد. در علم‌سنجی پس از بررسی استنادها به این نتیجه رسیدند که تنها محاسبه استنادهای یک مقاله نمی‌تواند معیار مناسبی برای ارزیابی مقالات یا فعالیت علمی یک پژوهشگر باشد و در حقیقت معیار کافی نیست. بنابراین شاخص دیگری تحت نام alternative metrics را مطرح کردند و عنوان نمودند از آنجایی که استناد به تنهایی نمی‌تواند بیانگر فعالیتهای علمی یک پژوهشگر باشد، در ریسرچ‌گیت امکانی فراهم شده‌است که در آن تعداد کامنتهای هر مقاله، تعداد دانلود و مطالعه هر مقاله مشخص می‌شود و علاوه بر استناد، از طریق این فاکتورها نیز ، به ارزیابی عملکرد پژوهشگر می‌پردازند. به این قابلیت آلت متریکس گفته می‌شود. گوگل‌اسکالر فقط بر روی تعداد استنادها تمرکز دارد و ملاک سنجش آن استنادهاست، اما ریسرچ‌گیت علاوه بر استنادها، لینک مقالات، تعداد دفعات خوانده‌شدن مقالات، حتی تعداد کامنت و ریکامندها و لایک مقالات را نیز محاسبه می‌کند، همچنین رفتار پژوهشگر را هم بررسی و آنالیز می‌نماید و نیز دنبال کننده‌ها و دنبال شونده‌های پژوهشگر را در ارزیابی دخالت می‌دهد.

ایشان همچنین عنوان کردند، در ریسرچ‌گیت بر خلاف اینستاگرام و دیگر شبکه‌های اجتماعی عمومی، فالورها واقعی‌تر و تخصصی‌تر هستند و براساس حوزه پژوهشی، افراد، یکدیگر را دنبال می‌کنند و دنبال می‌شوند. تفاوت دیگری که ریسرچ‌گیت با گوگل‌اسکالر دارد و مزیتی برای آن به شمار می‌آید، امکان فالو، اشتراک‌گذاری و لایک، کامنت و ریکامند است که این امکانات در گوگل‌اسکالر وجود ندارد. امکان کامنت گذاری در ریسرچ‌گیت را امکان وبلاگی نیز می‌گویند.

مزیت دیگر این که به شما این امکان را می‌دهد که اگر مقاله‌ای در زمینه مورد علاقه شما در ریسرچ‌گیت منتشر شود، می‌توانید از انتشار آن مطلع شوید و مقاله به پروفایل شما ارسال می‌شود. همچنین افرادی که جزءِ فالورهای شما هستند، اگر مقاله جدیدی منتشر کنند به شما اطلاع داده می‌شود و برای شما به صورت رایگان ارسال می‌شود.

امکان دیگر ریسرچ گیت این که شما می‌توانید با افراد دیگر چت کنید و همچنین می‌توانید با دیگر پژوهشگران مقاله مشترک بنویسید.

امکان بسیار جالب و مفید دیگری که ریسرچ‌گیت دارد، امکان ایجاد آزمایشگاه پژوهشی مجازی است (research lab). به این صورت که در آن، افرادی را دعوت و عضو می‌کنید تا در آن آزمایشگاه با یکدیگر همکاری داشته باشند و ارتباط برقرار نمایند.

قابلیت دیگر ریسرچ‌گیت امکان سوال و جواب (question/answer) است. به این معنی که به غیر از اینکه می‌توانید به یک شخص خاص پیام ارسال کنید و سوالی را مطرح نمایید، می‌توانید سوالات خود را در قسمت سوالات مطرح کنید و جوابهای مختلف از اشخاص صاحبنظر در آن حوزه دریافت کنید. به عنوان مثال، اگر سوال علمی مطرح می‌نمایید، منتشر می‌شود و هر پژوهشگر می‌تواند به آن پاسخ دهد. در گوگل نیز این سوالات و پاسخ آنها نمایش داده می‌شود. اگر سوال علمی در گوگل مطرح کنید، موتور کاوش گوگل اغلب پاسخ‌ها را از ریسرچ‌گیت بازیابی می‌کند.

نکته‌ای که باید به آن توجه کنید اینکه، سوالات خود را حتی‌الامکان به زبان انگلیسی مطرح نمایید تا به نتیجه مطلوب دست پیدا کنید.

ویژگی جالب دیگری که ریسرچ گیت دارد، اصطلاح commercial (تجاری) است که به کار می‌برد. یعنی ریسرچ‌گیت علاوه بر این که یک شبکه اجتماعی دانشگاهی و علمی است، به commercial social network نیز معروف است. چرا که ریسرچ‌گیت رویکرد تجاری نیز دارد و شما می‌توانید از طریق آن کسب درآمد کنید. به این شکل که گاهی اوقات مراکز پژوهشی برای پژوهش خاصی گرنت درنظر می‌گیرند و از پژوهشگران دعوت می‌کنند تا با ارائه رزومه، اعلام آمادگی کنند و در ازای مشارکت در انجام پروژه پژوهشی هزینه دریافت کنند، همچنین شما می‌توانید اگر پروژه پژوهشی دارید در ریسرچ گیت اعلام کنید تا پژوهشگران مختلف دنیا اگر علاقمند باشند، با شما مشارکت کنند و اعلام همکاری نمایند. ریسرچ‌گیت با این قابلیت خاص بهترین محیط برای یافتن همکار پژوهشی است.

امکان دیگری که این شبکه اجتماعی علمی دارد، تحت عنوان RG score  است به معنای امتیاز ریسرچ گیت، که اولاً پنهان است و براساس تعداد فالورها، تعداد سوالاتی که جواب داده‌اید، ارتباط اشخاص و پژوهشگران دیگر با شما و تعداد منابع پژوهشی منتشرشده از شما، این امتیاز تعیین می‌شود. همچنین تعداد کامنتها، ریکامندها، تعداد دانلود و دفعات خوانده شدن مقالات نیز در آن امتیاز تاثیر دارد و حسن آن این است که این امتیاز براساس آلت متریکس محاسبه می‌شود.

در ریسرچ گیت می‌توانید افراد بزرگ در حوزه خود را جستجو کنید و با وی ارتباط برقرار نمایید، ابتدا فالو و سپس پیام ارسال کنید. در این قسمت احتمال پاسخگویی پژوهشگران بیشتر از ایمیل است، چرا که پاسخگویی به پیامهای ارسالی در امتیاز ریسرچ‌گیت موثر است و انگیزه‌ای برای پاسخگویی وجود دارد.

همچنین برای بالابردن بازدید و امتیاز در ریسرچ‌گیت پیشنهادهایی به شما داده می‌شود، و نیز افرادی که در حوزه پژوهشی شما فعالیت می‌کنند را به شما معرفی می‌کند تا بتوانید آنها را دنبال کنید و از فعالیتهای پژوهشی آنها مطلع شوید. این، امکان بسیار خوبی برای دیده شدن است، زیرا شما را هم به عنوان پژوهشگر در حوزه خود به دیگران پیشنهاد می‌دهد و این باعث می‌شود که پژوهشگران مرتبط، با هم در ارتباط باشند و یکدیگر را شناسایی کنند.

امکان دیگری که وجود دارد اینکه مقالات شما که مراجعه و دانلود زیادی داشته یا زیاد خوانده شده را نمایش می‌دهد.

نکته مهم و بسیار مفید دیگری که دکتر طاهری به آن اشاره کردند، اینکه در ریسرچ‌گیت شما می‌توانید مقاله‌ای را که در هیچ کجا منتشر نشده است، در ریسرچ گیت منتشر کنید و حتی استناد هم دریافت کند. حتی اگر مقاله‌ای هنوز به اتمام نرسیده نیز می‌توانید در آن منتشر کنید، همچنین مقالات pre-print را می‌توانید در ریسرچ گیت منتشر کنید و این اجازه را تمام مجلات معتبر علمی به شما می‌دهند.

و در آخر توصیه می‌شود مقالاتی که در پایگاههای ساینس دایرک و ... به صورت اشتراکی و با دریافت هزینه یافت می‌شود، مجدداً در ریسرچ‌گیت جستجو کنید تا به احتمال زیاد بتوانید آن را به صورت رایگان یافته و دریافت نمایید.

گزارش: بنت الهدا موحدی محب