کتاب «احياء الاطفال مظفري» تالیف «علي بن زين‌العابدين همدانی» ملقب به «رئيس‌الاطباء» از پزشکان سرشناس دوره ناصری و مظفری است. وی از دانش‌آموختگان دارالفنون و دانشکده پزشکی پاریس بود که بعدها به سمت استادی دارالفنون و عضویت شورای اصلی مجلس حفظ الصحه نائل شد.

توانایی او در امر طبابت سبب می‌شود که وی پزشک مخصوص مظفرالدین شاه شود و ناصرالدین شاه توانایی وی در امر چشم پزشکی را بستاید ودر سال 1298 قمری به وی نشان حفظ الصحه عطا نماید.

میرزا علی خان در عصر ناصری توانست مدارج علمی بسیاری به دست آورد. رئیس پزشکان و جراحان و داروسازان، مدیر حفظ الصحه، حکیم باشی نظام با لقب «معتمد الطباء» و «رئیس الاطباء تمام ممالک محروسه ایران» از جمله افتخارات وی در این عصر بوده است. همچنین «جورج پرسی چرچیل»– دبیر شرقی سفارت انگلیس در اواخر عهد قاجار- در خاطراتش از او با عنوان «شمس الحکماء» نام می‌برد.

رئیس‌الاطباء برای فراگیری طب سفرهای متعددی به کشورهای اروپایی داشته است. وی در یکی از سفراتش به فرانسه خانواده‌ای را می‌بیند که برخلاف جامعه ایران که از میان دوازده فرزند تنها چند عدد باقی می‌ماند، تمامی فرزندان آنها زنده مانده‌اند. وی با حسرت و غبطه به آنان نگاه می‌کند و این واقعه او را به فکر فرو برده و پس از بررسی متوجه می‌شود که نوع تربیت و پزشکی کودکان اروپایی متفاوت بوده و باید طبابت کودکان متفاوت از بزرگسالان باشد. برخلاف جامعه ایران که بین طب کودکان و بزرگسالان تفاوتی نبود.

سرانجام او پس از بازگشت از سفر به تالیف کتاب احیاء الاطفال دست زد و آن را به مظفرالدین شاه قاجار تقدیم کرد و با این اقدام کتابش را به احیاء الاطفال مظفری منسوب نمود.

میرزا علی، احیاء الاطفال را از روی متن یک کتاب طب فرنگی ترجمه کرد که از نظرش کامل‌ترین و بهترین کتاب در این زمینه بوده است و سپس با توجه به شناختی که از مردم ایران داشت اضافاتی به آن افزود. او بارداری با شرایط سخت، وضع حمل نامناسب، قابله‌های بی‌اطلاع، پرستاران ناشی و عدم اطلاع مردم ایران برای پرورش اطفال، را مهم‌ترین عوامل مرگ و میر کودکان می‌دانست. بنابراین، کتاب خویش را مشتمل بر یک مقدمه، دو مقاله و یک خاتمه تنظیم نمود و در آن رهنمودهایی از زمانبارداری تا سن هفت سالگی کودکان نوشت و شرایط وضع حمل اصولی، تغذیه مناسب و تربیت صحیح را آموزش داد.

به گفته کاظم خدادوست و همکارانش (1395) در مقاله «سرآغاز تخصصی طب کودکان در ایران قاجار با نگاهی به کتاب احیاء الاطفال مظفری» این اثر از مهم‌ترین کتابهای پزشکی تخصصی کودکان است و باید این اثر را آغازگر پزشکی تخصصی کودکان در ایران دانست.

این اثر در تهران با 156 صفحه بیست و دو سطری در قطع وزیری، به خط نسخ و احتمالاً سال 1314 قمری منتشر شده است. صفحات زوج و فرد رکابه دارند و در صفحه آغاز مهر مربع با سجع «ملاحظه شد»و نقش «شير و خورشيد» قابل مشاهده است.

این کتاب در کتابخانه آیت‌الله العظمی بروجردی با شماره 1719 ثبت شده و از طریق پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه با آدرس blib.ir یا با لینک‌ مستقیم زیر برای عموم، بدون نیاز به نام کاربری و کلمه عبور قابل مشاهده است.

http://www.blib.ir/diglib/GetFile.aspx?FileGUID=DB4863E4-F6A5-4B5F-92BA-F0E333092923&CMD=WPV

تهیه و تدوین: حمیده روزبهانی 

کارشناس کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی