کتاب «تمدن ايرانيان خاوري» تالیف «لودويگ ويلهلم گايگر»، با تصحیح و مقابله «فیروزشاه کاوسجی» و با کتابت «محمد عبدالرحيم کاتب حيدرآبادي» است. این کتاب که مهم‌ترین اثر مولف به زبان آلمانی است به بیان تاریخ تمدن ایرانیان شامل مدنیت و اوضاع زندگی ایرانیان شرقی در زمان باستان می‌پردازد. وی آموزه‌های اخلاقی و اجتماعی موجود در اوستا را با زندگی اجتماعی مردمان قدیم  مقابله  و بررسی می‌کند و به شرح آن‌ها می‌پردازد.

این اثر ابتدا توسط «شمس العلما دستور دکتر داراب پشوتن سنجانا» به انگلیسی ترجمه و سپس توسط مترجمی ناشناس – تعمدا خود را معرفی نکرده- اما به راهنمایی «بهرامگور تهمورس آنکلِساریا» -از ایران‌شناسان مشهور هند- از زبان انگلیسی به فارسی برگردانده شد.

شمس العلماء در ابتدای کتاب شرح می‌دهد که بیان مصنف در وضع زندگانی خانگی ایرانیان قدیم خیلی معتبر و دلچسب است و تقریر او در باب روح از تعلیم اوستا به اثبات می‌رساند که پیروان اوستا در باب روح به منتها درجه شناسائی و معرفت دست یافته‌اند.

همچنین مولف در پیشگفتار کتاب اذعان می‌دارد که اول چیزی که در این دین (زردشت) جلوه‌گر شده، درک اوصاف خدایتعالی است که از نقطه نظر اخلاقی ظاهرا بی‌مشقت هویداست ولی ادراکش از نقطه نظر ذاتی محجوب و مستور است و کلیه نیروها و قدرت‌ها همه در خدای واحد یکتا و ایزد دانای فرد توانا که برتر از همه موجودات فوق الطبیعه است، فراهم آمده است.

جلد اول این اثر در چاپخانه نادری (بمبئي)، به سال ‎۱۳۳۹ قمری در ۲۷۲ صفحه هفده سطری، با خط نستعلیق و در قطع وزیری منتشر شده است. در حاشیه و پاورقی صفحات، مترجم کلمات مشکل را ترجمه و شرح داده و صفحات زوج و فرد دارای رکابه است. همچنین در انتهای نسخه پس از غلط‌نامه کتاب، اسامی مشترکین خرید این کتاب که در بمبئی و یزد بوده‌اند و تعداد مجلدات سفارشی آنها در شانزده صفحه آمده است.

جلد اول این اثر در کتابخانه آیت‌الله العظمی بروجردی با شماره 2040 ثبت شده و از طریق پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه با آدرس blib.ir یا با لینک‌ مستقیم زیر برای عموم، بدون نیاز به نام کاربری و کلمه عبور قابل مشاهده است.

http://www.blib.ir/diglib/GetFile.aspx?FileGUID=124A3084-E79A-4483-8426-F78481686F75&CMD=WPV

تهیه و تدوین: حمیده روزبهانی 

کارشناس کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی