کتاب «انوار المشعشعين في شرافه قم و القميين» تاليف «محمدعلي بن حسين بن بهاءالدین نائيني اردستاني» است که به سبک کتاب «تاریخ قم» تالیف «حسن بن محمد بن حسن شیبانی قمی» تالیف گشته و به اهتمام «احمد بن محمدعلي شيرازي تهراني» و با کتابت «احمد بن محمد هزارجريبي» منتشر شده است. این اثر با عنوان «تاریخ قم» نیز مشهور است.

 محمدعلی برای تالیف این اثر تلاش کرده است تا به تمامی کتب فارسی و عربی که درباره شهر قم اطلاعاتی دارند دسترسی یابد. وی با تلاش فراوان توانست ترجمه کتاب تاریخ قم شیبانی قمی را به دست آورد و آن را مبنای کار خویش قرار نهاد. او همچنین از منابع دیگری چون «تاریخ قم بحار مجلسی»، کتاب «مجالس المومنین» قاضی نورالله، کتاب «مناقب» ابن شهر آشوب، کتاب «ناسخ التواریخ»، کتاب «رجال» میرزا محمد استرآبادی، کتاب «نقدالرجال» میر مصطفی بن حسین تفرشی، کتاب «تفسیر صافی»،کتاب «خلاصه البلدان» صفی الدین محمد بن محمدبن هاشم حسینی رضوی قمی و .... برای تالیف اثر خویش استفاده نمود.

مولف در طی پنج سال، یعنی از سال 1352ه‌.ق تا سال 1330ه‌.ق به نگارش آن مشغول بوده و آن را در سه جلد فراهم آورده است. وی برای هر جلد عنوان جداگانه‌ای متناسب با محتوا و موضوع آن انتخاب کرده است. وی در جلد اول به تاریخ کهن قم و سیر تاریخی بنیان و پدید آمدن شهر قم از هنگام ورود اشعریان به دشت قم و وقایع پیرامون آن تا استقرار نهایی آنان در این سرزمین و دیگر وقایع مرتبط با شهر شدن و جغرافیای شهر و حومه آن، پرداخته است. این جلد مشتمل بر دوازده باب به شرح زیر است:

1. در بیان برج طالع قم؛
2. در بیان تاریخ آمدن عرب به قم؛
3. در بیان عمارت نمودن اعراب قم را و ذکر باروی قم؛
4. در ذکر کاریزها و نهرها و رودخانه‌ها و آسیاهایی که به قم بوده است؛
5. در تفصیل ضیعت‌ها و قریه‌های قم؛
6. در ذکر خراج قم
7. در ذکر ورزای قمیین؛
8. در ذکر احادیثی که دلالت بر شرافت و فضیلت بلده طیبه قم دارد؛
9. در ذکر احادیثی که بر فضل و شرافت اهل قم دلالت دارد؛
10. در بیان کیفیت مسجد جمکران؛
11. در ذکر مزار قم؛
12. در ذکر آبه که نزدیکی ساوه است.

جلد اول این اثر در سال 1325 قمری در شهر قم تالیف و در سال 1327 قمری در تهران با قطع وزیری در 242 صفحه بیست و پنج سطری به خط نسخ منتشر شده است. صفحات مجدول و سرفصل مطالب در بالای متن صفحات نوشته شده است. در صفحه انتهای اثر اعلان تبلیغاتی ناشر و محل فروش و توزیع این اثر به شرح زیر نوشته شده است:

• تهران: تیمچه صاحب‌الدوله درب حجره حاجی شیخ احمد کتابفروش شیرازی؛
• قم: درب صحن مطهر، حجره حاجی شیخ محمدحسن کتابفروش؛
• شیراز: در سرای فیل، درب حجره حاجی میرزا محسن تاجر شیرازی؛
• اصفهان: در سرای منجم باشی، حجره سیدمحمد کتابفروش؛ و در بارفروش سرای حجره میرزا محمدجواد تاجر؛
• مشهد: در صحن شاه عباسی حجره نوروز علی کتابفروش؛
• عراق: نزد میرزا جعفر کتابفروش عراقی

لازم به ذکر است، تنها جلد اول این اثر در کتابخانه آیت‌الله العظمی بروجردی موجود و با شماره 1466 ثبت شده و از طریق پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه با آدرس blib.ir یا با لینک مستقیم زیر برای عموم، بدون نیاز به نام کاربری و کلمه عبور قابل مشاهده است.

http://www.blib.ir/diglib/GetFile.aspx?FileGUID=CF44582E-911B-402B-AB31-41B68F6A677C&CMD=WPV

تهیه و تدوین: حمیده روزبهانی 

کارشناس کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی