یکی دیگر از روشها که جزء روشهای غیرتجربی و کمی هستند، روش پیمایشی است. این روش در پژوهشهای مختلف بخصوص در حوزه علوم انسانی کاربرد بسیاری دارد. اغلب پژوهشها از روش پیمایشی استفاده می‌کنند و برای آگاهی از نظری که یک جامعه آماری در خصوص پدیده، فرد یا یک عقیده خاص دارد انجام می شود. در این پژوهش بیشتر از ابزار پرسشنامه استفاده می شود و خیلی از پژوهشهای پرسشنامه ای که وجود دارند، جزء پژوهشهای پیمایشی به حساب می آیند. به این دلیل که می‌خواهیم دیدگاهها و نظرات مختلف را درباره یک پدیده اجتماعی بدانیم، از دیگران درباره آن پدیده اجتماعی سوال می‌کنیم که چه دیدگاهی دارند. گاهی اوقات این روش پیمایشی در کنار روشهای دیگر انجام می شود. شما می توانید از روش دیگری در پژوهش خود استفاده نمایید، ولی بخشی از آن روش پیمایشی باشد. هدف این روش، شناخت صفات، ویژگی ها، عقاید، نگرشها، رفتارها و سایر مسائل افراد یک جامعه از طریق مراجعه به آنهاست. البته در این روش از روش گردآوری داده مصاحبه هم استفاده می شود ولی تمرکز آن بیشتر روی پرسشنامه هاست که در قسمت روش گردآوری داده ها درباره پرسشنامه بیشتر صحبت خواهد شد.

 معمولاً در پژوهشهای پیمایشی در ابتدای فصل چهار، اطلاعات جمعیت شناختی می آید.اطلاعاتی درباره جمعیت، سن، جنس و درآمد و... که به آنها اطلاعات جمعیت شناختی می‌گویند و بسیار کاربرد دارد.

اطلاعات جمعیت شناختی دو کاربرد دارد: یکی اینکه در همه پژوهشها این اطلاعات برای این است که نشان دهیم کسانی که ما مورد مطالعه قرار می‌دهیم، چه کسانی بوده اند، اطلاعاتی مثل: جنسیت، مدرک تحصیلی و ... . دیگر اینکه این اطلاعات جمعیت شناختی در برخی از پژوهشها تاثیرگذار است و در تحلیل ها هم از آنها استفاده می شود و فقط صرف اینکه این اطلاعات را بدانیم نیست، بلکه این اطلاعات در داده های گردآوری شده و کاری که انجام می‌دهیم تاثیرگذار است. به عنوان مثال: میزان پذیرش فناوری اطلاعات در یک مجموعه مورد مطالعه است که در اینجا ممکن است عاملی مثل جنسیت را لحاظ کنیم بخاطر اینکه نشان دهیم آقایان بیشتر و راحتتر فناوری ها را می پذیرند تا خانمها. یعنی ممکن است برخی مسائل واقعاً جنسیت جامعه مورد مطالعه، روی داده هایی که گردآوری می کنیم تاثیرگذار باشد.

باید به این نکته توجه داشته باشید که در پژوهشهای پیمایشی اغلب و اکثریت قریب به اتفاق، باید از اطلاعات جمعیت شناختی استفاده کنید یا گاهی اوقات فقط برای اینکه بگوییم جامعه مورد مطالعه چه ویژگی هایی دارد از اطلاعات جمعیت شناختی می کنیم و گاهی همان ویژگی ها در گردآوری داده ها نیز تاثیرگذار است. اطلاعاتی درباره آگاهی افراد درباره مسائل مختلف جامعه و زندگی، نظیر خدماتی که سازمانها می دهند و ...

در هر پژوهشی که قرار است دیدگاه افراد را بسنجد و جامعه قابل توجهی دارد باید از یک نمونه گیری استفاده شود که به این منظور بحث پیمایش مطرح می شود. اگر مورد خیلی خاص و محدود باشد، وارد پژوهشهای کیفی می شود و ممکن است فقط یک نفر را مورد بررسی عمیق و تحلیلی قرار دهد. این پژوهشها از نوع کیفی هستند. زمانی که تعداد افراد جامعه زیاد باشد، بخشی را از طریق نمونه گیری انتخاب می کنیم، در این مورد، تعداد برای ما موضوعیت ندارد و ویژگیها مهم هستند و دیگر اینکه تحلیل عمیقی روی یک مورد خاص صورت نمی گیرد، بیشتر تحلیل جمعی ملاک است و دیدگاه گروه را به صورت کلی بررسی می کنیم. در حوزه اطلاعات، زمانی که بخواهید نظرات کاربران را بگیرید، پژوهش از نوع پیمایش می باشد.

اطلاعاتی درباره رفتارهای انسانی و انگیزه هایشان، مثلاً انگیزه های مختلف افراد در استفاده از کتابخانه، اگر بخواهیم میزان رضایتمندی افراد از یک بحث را بسنجیم. این پژوهش براساس پرسیدن و گرفتن دیدگاهها و نظرات خواهد بود.

فن یا روش دلفی: درمورد این روش بحث زیاد وجود دارد که آیا روش پژوهش به حساب می آید یا روش گردآوری داده است؟ روش یا فناوری دلفی را گاهی زیرمجموعه روشهای پیمایشی می آورند، بخاطر شیوه گردآوری داده ها. این روش اگر صرفا به کمیت های آماری و تعداد بپردازد، جزء روشهای پیمایشی به حساب می آید. روش دلفی در پژوهشها، بسیار استفاده می گردد و روش بسیار خوبی است. فناوری دلفی مبتنی بر نظرسنجی است با این تفاوت که چندین رفت و برگشت در نظرسنجی اتفاق می افتد. چرا که در این فرایند اولاً یک پیش نویس یا draft داریم و ثانیاً و مهمتر از همه اینکه در این روش یک بار نظرسنجی انجام نمی شود، و چندین بار رفت و برگشت در نظر سنجی صورت می‌گیرد. در این فرایند چیزی که حاصل می شود کامل شده و چندین بار از دیدگاههای افراد متخصص استفاده شده است. در این روش پیش نویس را از قبل تهیه کرده و متخصصان روی آن نظر می دهند، نظرات اعمال می شود و مجدداً از متخصصان نظرخواهی می شود و به همین روال تا کامل شود. مجموع برایند نظرات همه متخصصان را دیده اند و لذا یک سیر تکاملی را طی می کند و بسیار ارزشمند است، چون چندین بار توسط متخصصان بررسی و اصلاح شده است.

به طور کلی روش دلفی، به دلیل اینکه پرسشنامه طراحی می کنیم و نظرسنجی صورت می گیرد جزء روشهای پیمایشی به شمار می‌آید.

روش دلفی آیا می تواند روش کیفی هم باشد یا خیر؟ اگر جنبه ای که می خواهیم بررسی کنیم وارد حوزه روشهای پژوهش کیفی می شود، مثلا وارد حوزه تحلیل محتوا می شود یعنی فقط به نظری که از افراد مختلف درباره واژگان مختلف گرفته می شود بسنده نمی کنیم بلکه تحلیل هم صورت می گیرد، وارد مضامین و معانی آنها هم می شویم، در اینجا می توان گفت که وارد حوزه کیفی هم می شود.

فرق اساسی پژوهشهای کیفی و کمی در این است که در پژوهشهای کیفی تحلیلها عمیق تر می شود. در پژوهشهای کمی تحلیل عرضی است ولی در پژوهشهای کیفی تحلیل طولی یا عمودی است. یعنی در پژوهشهای کمی تعداد بیشتری باید نظر بدهند، اما در پژوهشهای کیفی تعداد کمتر است اما نظرات عمیق تر داده می شود. یک تفاوت عمده و ویژگی خاص پژوهشهای کیفی و کمی طولی و عرضی بودن تحلیل است، یعنی عمق تحلیل هایی است که در داده ها انجام می شود.

در پژوهشهای کمی بیشتر تحلیل ها آماری هستند ولی در پژوهشهای کیفی تحلیل عمیق می شود.

گزارش از: بنت الهدا موحدی محب