تحلیلی ترین بخش پایان نامه یا رساله فصل پنجم آن است و با یک مقدمه شروع می شود. مقدمه فصل پنجم باید پختگی بیشتری داشته باشد، به این دلیل که پژوهش انجام شده و پژوهشگر نسبت به روزهای اول آغاز نگارش دانش بیشتری کسب کرده است. در این فصل باید مقدمه مناسبتری در حدود یک الی دو صفحه بنویسد. پس از مقدمه به بحث و تحلیل می پردازیم. این فصل نیز به همان ترتیب فصل چهارم است و لازم است که این ترتیب برای انسجام درونی فصل حفظ شود. که خواننده بتواند تفسیر داده هایی مربوط به پرسشها و فرضیه ها را که در فصل چهارم مطالعه نموده ، در فصل پنجم نیز با همان ساختار بخواند. این فصل به تفسیر و توضیح مفصل در مورد هر کدام می پردازد و پژوهشگر شروع به بحث می نماید، تحلیلهای مختلف انجام می دهد ولی استناد نمی دهد، چرا که باید تماماً برداشت شخصی پژوهشگر باشد.

پس از تفسیر و بحث درباره یافته ها در بخش دوم به مقایسه یافته های خود با یافته های پژوهشهای پیشین می‌پردازد و لازم است که هر پژوهشی را در فصل دوم به عنوان پیشینه پژوهش استفاده کرده است، در اینجا نیز بررسی نماید. پژوهشهایی که مرتبط با پرسش اول هستند را قید می کند، تفاوتها را بیان می نماید و مقایسه انجام می دهد. همین طور برای پرسش دوم... و ادامه می دهد تا به آخر.

نکته:

در این زمان باید دوباره پیشینه های پژوهش خود را بررسی کنیم تا اگر کار جدیدی در این زمینه در مدت زمان نگارش فصول سوم و چهارم ما در این حوزه صورت گرفته، از نظر ما دور نماند. بخصوص درمورد پژوهشهای داخل ایران که باید دقت شود در پیشینه پژوهش وارد کنیم.

پس از پایان تجزیه و تحلیل یافته ها و مقایسه آنها در انتها به ارائه یک یا چند الگو می پردازیم. در پایان نامه کارشناسی ارشد کمتر ولی در رساله های دکتری حتما از پژوهشگر مدل یا الگو می خواهند و باید به تفسیر و توضیح و دست بندی الگوها بپردازد.

بخش آخر فصل پنجم بحث و نتیجه گیری نهایی است که نیازی نیست زیاد مفصل باشد.

در آخر به پیشنهادهای اجرایی می رسیم که باید براساس یافته های پژوهش خود، پیشنهادات اجرایی داشته باشیم.

ماهیتاً دو نوع پیشنهاد وجود دارد: یک سری از پیشنهادات اجرایی هستند یعنی کاربردی اند و براساس یافته های پژوهش، پیشنهاد داده می شوند و گاهی هم کلیشه ای هستند مثل: برگزاری کارگاههای آموزشی و ... . نوع دوم: پیشنهاد برای پژوهشهای آتی است که با عناوین مختلفی مثل پیشنهادهای برآمده از پژوهش، پژوهشهای آینده و ... ذکر می شوند. در این قسمت پژوهشگر باید برای پژوهشگران دیگر که در آینده می‌خواهند کار پژوهشی انجام دهند، موضوع ارائه بدهد که معمولاً حداقل سه مورد باید باشد و دقت شود که این موضوعات ارائه شده کاملاً قابل پژوهش باشند.

بخش بعدی که باید به آن پرداخته شود فهرست منابع است که باید براساس سبک نگارشی گفته شده طراحی شود و معمولا درایران استاندارد APA است و بهترین نوع استاندارد است.

این فهرست باید به شکل الفبایی تنظیم گردد. با توجه به اینکه متن پژوهش فارسی است، ابتدا منابع فارسی و سپس منابع غیرفارسی از هر زبان دیگری، الفبایی می شود. و اگر متن به زبان انگلیسی باشد، بالعکس.

نکته:

بارها گفته شده و باز یادآوری می شود که حتما پس از اتمام کار، فهرست منابع، یک بار با ارجاعات درون متنی مقایسه شود و یک بار هم ارجاعات درون متنی با فهرست منابع چک شوند تا مغایرتی با یکدیگر در آنها مشاهده نشود. و دقت شود اگر از پایان نامه یا رساله خود مقاله ای استخراج می نمایید، مجدداً فهرست منابع مقاله خود را با ارجاعات درون متنی تطبیق دهید تا منابع اضافی حذف گردد.

در ادامه و پس از فهرست منابع، پیوستها قرار می گیرد که در آن باید ابزار استفاده شده در پژوهش را ذکر نمایید و اگر نمودار، عکس نمونه و ... وجود دارد که درج آن در متن ضرورتی نداشته، می توانید در پیوست بگنجانید. پیوستها گاهی به قدری کامل است که می توان از آن مقاله استخراج نمود.

دانشجویان کارشناسی ارشد باید حداقل دو مقاله از پایان نامه خود استخراج کنند یکی از پیشینه پژوهش و دیگری از نتایج فصل پنجم و دانشجویان دکتری باید بتوانند چندین مقاله از رساله خود تدوین کنند.

طبق استاندارده، بعد از پیوستها، چکیده انگلیسی آورده می شود که باید دقت کافی در نوشتن آن به کار رود تا خوب تهیه شود. حتماً اصطلاحات تخصصی رشته خود را به صورت پانویس ذکر نمایید، چون ممکن است این اصطلاحات به صورت تحت الفظی ترجمه شده باشند و در جلسه داوری اشکال گرفته شوند.

در آخر و پس از چکیده انگلیسی، صفحه عنوان به زبان انگلیسی قرار می گیرد و این آخرین برگ از پایان نامه یا رساله خواهد بود.

این نکته را نیز باید یادآور شد که صحافی و چاپ کاغذی پایان نامه ها به تازگی در دانشگاهها ممنوع شده و فقط یک نسخه صحافی شده برای نگهداری در کتابخانه مرکزی هر دانشگاه مجاز است که تهیه شود و نیازی به تهیه نسخه های متعدد صحافی شده جهت ارائه به اساتید راهنما و مشاور و دانشکده ها نیست.

انواع روشهای انجام پژوهش

یکی از روشهایی که در انجام پژوهش استفاده می شود، روش پژوهش تجربی (experimental research) است. البته روش نیمه تجربی هم وجود دارد.

بحث این نوع پژوهش یافتن رابطه علت و معلولی بین چند متغیر است. همانطور که قبلا هم اشاره شد، یک پژوهش رابطه بین متغیرها را رصد می کند. پژوهشهای تجربی دنبال رابطه علت و معلولی هستند. در این نوع پژوهش جامعه پژوهش را به دو گروه تقسیم می کنیم، گروه آزمون و گروه گواه. گروه گواه، گروهی است که هیچ تغییری روی آن نمی دهیم و دقیقاً شکل واقعی خود را حفظ می کند. اما گروه آزمون گروهی است که تغییر کرده و ما تغییرات خاصی روی ساختار و نگرش و ... آن انجام داده ایم. به عنوان مثال فرض بر این است که می خواهیم بررسی کنیم که آموزش پایان‌نامه نویسی به دانشجویان، چقدر بر خروجی کار آنها تاثیرگذار بوده است، نسبت به گروهی که این آموزشها را ندیده‌اند. این نمونه یک پژوهش تجربی است. یعنی نقش آموزش را در رفتار اطلاع یابی حرفه ای پژوهشگران و گزارشهایی که تهیه می کنند چقدر می تواند استانداردتر و مناسب تر باشد.

نکته مهم در پژوهشهای تجربی این است که باید مداخله گرها یا آن چیزی که تاثیرگذار روی متغیرها هستند، کاملاً کنترل شود. یعنی پژوهش تجربی پژوهشی است که کاملاً کنترل شده است و پژوهشگر نباید اجازه دهد عامل دیگری باعث تغییر رفتار در گروهها شود.

پژوهشهای تجربی انواع مختلفی دارند:

1. انتخاب تصادفی: یعنی اختصاص هر آزمودنی با شانس مساوی به گروه آزمایشی و گواه که بگوییم هر دو گروه در شرایط یکسان هستند.
2. همتا کردن تصادفی: یعنی همانندی آزمودنی های انتخاب شده از نظر متغیرهای ناخواسته که اینجا باید روی خود آزمودنی ها(گروه آزمون) انجام شود.
3. انتخاب همگن: یعنی یکسان کردن میانگین متغیری که باید کنترل شود در گروههای موردنظر

پژوهشهای تاریخی نوع دیگری از پژوهشها هستند که بحثهای تاریخی را مقایسه و بررسی می کنند و سیر تحول تاریخی را نشان می دهند که در گذر زمان چه تغییراتی رخ داده و دلایل این تغییرات چه بوده؟

پژوهشهای قوم نگاری نوع دیگر هستند که در حوزه جامعه شناسی نمونه های زیادی داریم و پژوهشهای مخصوص مردم شناسی است. ثبت پدیده ها و رفتاری که مردم در آن موقعیتها از خود نشان می دهند و آدام و رسوم مردم در شرایط مختلف از نوع پژوهشهای قوم نگاری است.

گزارش از: بنت الهدا موحدی محب