روش شناسی یک پژوهش اهمیت زیادی دارد به لحاظ اینکه اعتبار یافته ها و داده های پژوهش به شدت وابسته به روشی است که در آن پژوهش استفاده می شود. اگر روش، کوچکترین اشکالی داشته باشد، کل یافته ها اشکال پیدا می کند.
در فصل اول، پژوهش را معرفی کرده، در فصل دوم مبانی نظری آن را بیان نمودیم و مرور پیشینه ها را انجام دادیم. در فصل سوم، چگونگی انجام پژوهش را شرح می دهیم و در مقالات نیز این قسمت را در بخش روش شناسی منعکس می کنیم.
ابتدا اجزای این فصل را معرفی می کنیم:
اول، روش انجام پژوهش[1]، سپس جامعه پژوهش گفته می شود، البته برخی معتقدند ابتدا جامعه ذکر می شود سپس روش پژوهش که هر دو شکل پذیرفته شده است و تفاوت چندانی ندارند. بعد از معرفی جامعه پژوهش، روش اجرای پژوهش که معمولاً ذیل جامعه یا روش پژوهش ذکر می شود. در ادامه روش و ابزارهای گردآوری داده ها و در آخر به تجزیه و تحلیل داده ها و اجرای پژوهش می پردازیم.
این فصل معمولا بدلیل عدم تسلط کافی دانشجویان، خیلی کوتاه و خلاصه نوشته می شود و چون کل مطالب آنها بیش از دو صفحه نمی شود، مجبور می شوند یک سری اطلاعات کلی را بیان کنند تا حجم این فصل را زیاد کنند. این فقط به دلیل ضعف در نوشتن روشها است. به این دلیل که با روش شناسی آشنایی کافی ندارند این اتفاق می افتد و اتفاقاً در داوری ها هم بخصوص در مقالات انگلیسی روی این بخش که یکی از بخشهای اصلی مقاله است تاکید و تمرکز زیادی دارند و توجه ویژه نشان می دهند.
توجه داشته باشید در مقالاتی که ارائه می کنید بخصوص در پایگاههایی مثل اسکوپوس و WOS و ... آنچه بیشتر مورد توجه قرار می گیرد، ساختار و روش شناسی مقالات است و اشکال زیادی از محتوای اثر نمی گیرند. بیشترین اشکال را به روش شناسی و ساختار می گیرند و به محض برخود به کوچکترین اشکال در این دو زمینه، مقاله رد می شود و اصطلاحاً برگشت می خورد.
در ابتدای این فصل نیز می توانید یک مقدمه کوتاه درباره روش شناسی پژوهش خود داشته باشید ولی اگر هم نداشته باشید، اشکالی ندارد.
Methods به روشهایی گفته می شود که برای انجام پژوهش از آنها استفاده می شود، یک سری روش محدود هستند و از قبل تعیین شده اند. به این صورت نیست که برای هر پژوهشی روش منحصر به فردی به کار رود، مگر اینکه یک روش ابداعی برای پژوهش خود داشته باشید در غیر این صورت باید یک روش شناخته شده علمی را به کار ببرید.
پژوهشها را از لحاظ نوع یا هدف به چند دسته تقسیم می کنند:
- پژوهشهای بنیادی، به این شکل است که به صورت مبنایی بر روی متغیرهای مورد نظر و هدف پژوهش کار کنند و یک کار اساسی در این حوزه انجام دهند. بیشتر روی مباحثی که در این حوزه کار نشده مثل مباحث فلسفی کار می کنند و قصد توسعه دانش آن حوزه را دارند و تصمیم دارند مبانی آن حوزه را تغییر دهند یا یک نظریه علمی جدید در این حوزه ارائه بدهند. این نوع پژوهشها بسیار دشوار و زمانبر هستند و معمولاً افراد بسیار مسلط بر دانش آن حوزه آن را انجام می دهند.
- پژوهشهای توسعه ای، در این نوع پژوهشها به بسط و گسترش کاری که توسط پژوهشهای قبلی انجام شده می پردازیم.
- پژوهشهای کاربردی، این نوع پژوهشها بر اساس چیزی که در دو نوع قبلی شکل گرفته روی یک جامعه خاص یا در یک حوزه بخصوص، کار می شود و بیشتر بر اساس نتایج پژوهشهای بنیادی و توسعه ای هستند.
اولین چیزی که در فصل روش شناسی بیان می شود معمولا این است که بگوییم این پژوهش از نظر نوع چه نوع پژوهشی است.
نکته:
دقت کنید که حتما از لحاظ نوع یا هدف باشد، اگر چنانچه از لحاظ روش بگویید کاملاً غلط خواهد بود.
پژوهشهای اکتشافی، معمولاً جز پژوهشهای توسعه ای هستند.
بعد از بیان نوع پژوهش، به توضیح آن پرداخته و بیان می کنیم که به چه دلیل از این روش استفاده کرده ایم و سپس به روش انجام پژوهش می پردازیم که حدوداً 10 روش شناخته شده است که باید از آنها استفاده نماییم. بعد از آن باید جامعه پژوهش را مشخص کنیم. حتما باید یک جامعه را مطالعه کنیم. در پژوهشهای کمّی جامعه پژوهش نقش مهمی را ایفا می کند. چرا که پژوهشهاس کمّی بر پایه تعداد هستند، بنابراین تعداد افراد جامعه در نتایج خیلی مهم است و باید از روشهای نمونه گیری استفاده نمود. پژوهشهای کیفی هم جامعه آماری دارند ولی چون رویکرد کمّی ندارند، تعداد آن زیاد مهم نیست. لازم است که حتماً با اساتید و کارشناسان آماری صحبت کنید تا بتوانید جامعه آماری مناسب خود را پیدا کنید.
توصیه بسیار مهم برای این بخش: باید تعداد جامعه آماری خود را توجیه کنید و عنوان کنید به چه دلیل این تعداد را انتخاب نموده اید.
در روشهای تجربی باید از گروه گواه و آزمون استفاده کنید و بنابراین رکوردها هم باید بین دو گروه تقسیم شوند.
گروه گواه یعنی گروهی که هیچ تغییری روی آن صورت نمی گیرد و گروه آزمون، گروهی است که روی آن آزمایش انجام می شود و تغییرات روی آن صورت می گیرد. در این قسمت باید دقیقاً بیان کنیم که ماهیت گروهها چیست، چه ویژگی هایی دارند، چرا و از کجا انتخاب شده اند، زمان انتخاب جامعه آماری کی بوده و مطالعه روی آنها چه مدت به طول انجامیده، همه به صورت جزئی باید توضیح داده شود. حتی گاهی دلیل استفاده از این روش را هم با استناد به روشی که در پژوهشهای قبلی استفاده شده، بیان می کنند. این استناد با ارجاع دهی علمی متفاوت است. در اینجا به عنوان شاهد بر اثبات درستی روش خود به روش پژوهشهای مشابه قبلی استناد می کنیم. همه توضیحات اضافی که در متن جایی ندارند را به صورت پانویس ارائه می دهیم. قسمت بعدی اختصاص دارد به روش و ابزار گردآوری داده ها، دلایل استفاده از روش بیان می شود و در صورت نیاز، تقسیم بندی صورت می‌گیرد. همانطور که قبلا اشاره شد زمان گردآوری داده ها در بسیاری از پژوهشها اهمیت زیادی دارند و توصیه می شود حتما ذکر شود، چون در برخی پژوهشها ممکن است نتایج در زمانهای مختلف، تغییر پیدا کند.
و در ادامه این فصل نیز، راهبردهای جستجو بیان می شود.
[1] . در جلسه دوازدهم و سیزدهم و چهاردهم به تفصیل درباره انواع روشهای انجام پژوهش توضیح داده می شود.
گزارش از: بنت الهدا موحدی محب