کارگاه روش تدوین پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکترا (نشست هفتم): مرور پیشنیه ها(1)
دومین بخش از فصل دوم ، مرور پیشینه های پژوهش است و اینکه ما باید بررسی کنیم که پیش از ما چه پژوهشهای در حوزه موضوعی که انتخاب کرده ایم انجام شده و همچنین چالش و گپی که در این حوزه درک کرده ایم باید شناسایی و تحلیل شود. این بخش، از ابعاد مختلف دارای اهمیت زیادی است یکی به این دلیل که تا پایان پژوهش با آن سروکار دارید و دیگری به دلیل اینکه باید بتوانید از این فصل حداقل یک مقاله استخراج نمایید، بخصوص برای دانشجویان دکترا که یکی از شروط دریافت مجوز دفاع چاپ مقاله است. شما می توانید به راحتی از این فصل یک مقاله استخراج کنید. سوم اینکه مرور پیشینه ها توجیه بسیار مناسبی برای پژوهش شما خواهد بود و مسئله ای که در فصل اول بیان کردید را می توانید به راحتی توجیه کنید.
بخش مرور پیشینه ها از لحاظ ساختاری سه بخش کلی دارد: مقدمه ، مرور پیشینه، نتیجه گیری از مرور پیشینه ها.
برای نوشتن این بخش سه روش عمده وجود دارد:
- مرور ساده: این روش از لحاظ ساختار تنظیم مطالب این بخش است که فقط از دانشجویان کارشناسی ارشد پذیرفته است و دانشجویان دکترا نباید از این روش استفاده کنند. در این روش مرور پیشینه ها به این شکل انجام می شود که : پیشینه ها را به دو دسته تقسیم می کنیم. پژوهشهایی که در ایران انجام شده به ترتیب سال از قدیمی ترین به جدیدترین، در یک دسته قرار می دهیم و پژوهشهایی که در خارج از ایران در این حوزه انجام شده در دسته دیگر به همان ترتیب. نکته قابل توجه اینکه باید سال آخرین پژوهش خیلی نزدیک باشد. حتی می توانیم به پژوهشهایی اشاره کنیم که در حال انجام هستند و فقط کافی است به روش شناسی و هدف آن اشاره نماییم، چون هنوز در حال انجام هستند و یافته و نتیجه گیری ندارند. اگر موضوع مورد بررسی خیلی خاص باشد و کسی تا بحال درباره آن کاری انجام نداده باشد، می توانید مشابه ترین موراد را برای پیشینه پژوهش خود انتخاب نمایید. مهمترین کاری که در پیشینه پژوهش انجام می دهیم، این است که خلا پژوهشی را نشان دهیم.
- مرور تحلیلی(analytical review) این روش برای دانشجویان دکترا بسیار ارزشمند است و باید از این روش استفاده نمایند. نکته مهم اینکه در نوشتن مقاله مروری نیز از همین روش مرور تحلیلی استفاده می‌شود. در این روش باید پژوهشها را براساس نقاط مشترک آنها دسته بندی کنید. به این صورت که یک فایل ورد ایجاد نمایید، تمام پژوهشها را با عنوان و نام نویسنده یادداشت کنید و گروه بندی انجام دهید. در این نوع، تقسیم بندی خارجی و داخلی اهمیتی ندارد ولی ترتیب زمانی بسیار مهم است که از قدیمی ترین پیشینه ها تا جدیدترینِ آنها نوشته شود و اشتراک موضوعی نیز مهم است.
- مرور تحلیلی انتقادی، این روش شبیه روش دوم است اما در این روش، پژوهشگر بازخورد و نظر انتقادی خود را در مورد هر مقاله که بررسی می کند، بیان می دارد، که این بازخورد می تواند مثبت با منفی باشد.
مقاله مروری از مرور پیشینه های پایان نامه استخراج می شود. البته ممکن است مقاله مروری مستقل هم نوشته شود.
که این مقالات مروری از لحاظ رویکرد سه نوع هستند:
- مقالات مروری روایی(narrative review article) که به دانشجویان توصیه نمی شود.
- مقالات مروری مبتنی بر بهترین شواهد است که این نوع برای اثبات روش انجام یک پروژه به کار می رود و این نوع نیز برای دانشجویان توصیه نمی شود و بیشتر به کار گزارشات فنی و پروژه های بزرگ سازمانی می آید.
- مقالات مروری سیستماتیک (systematic review article ) که بهترین نوع مقالات مروری است و بهتر است دانشجویان از این نوع استفاده کنند. در اصل، این نوع، در نگارش بخش مرور پیشینه های پایان نامه و رساله نیز به کار می رود.
نکته:
یکی از بخشهایی که در تمام طول پایان نامه یا رساله بسته نمی شود و هر لحظه ممکن است به آن اضافه گردد، بخش مرور پیشینه هاست. در مرور پیشینه ها حتما باید از مقالات پژوهشی، رساله، پایان نامه و یا طرحهای پژوهشی استفاده شود. توصیه می شود از مقالات توصیفی در پیشینه پژوهش خود استفاده نکنید. چرا که شما باید از یافته های مقالات استفاده نمایید. از مقالات تحلیلی هم اگر که خوب کار شده باشد و یافته و نتیجه گیری خوبی داشته باشد می توانید در مرور پیشینه استفاده کنید.
مقدمه بخش مرور پیشینه ها
در مقدمه جنبه های موضوعی که پیشینه ها به آنها پرداخته اند به صورت کلی بیان می شود، پس شاید لازم باشد که مقدمه این قسمت در انتهای کار مرور نوشته شود و باید سعی گردد که این مقدمه را دانشجو بنویسد. در مقدمه نباید استناد داده شود، از این رو، این کار بسیار زمان بر خواهد بود. در انتهای مقدمه می توانید به کوئری هایی که استفاده کرده اید هم اشاره کنید. البته این کار زیاد متداول نیست.
در مقدمه پیشینه به روش و رویکرد مرور هم اشاره کنید. روش ارائه و تنظیم مطالب با رویکرد آن متفاوت است که بهترین آن، روش تحلیلی است.
گزارش از: بنت الهدا موحدی محب