چکیده تمام نما برای رساله دکترا استفاده می شود و می تواند تا 500 کلمه باشد. البته برخی از استانداردها تا 300 کلمه عنوان کرده اند ولی تا 500کلمه مجاز هستید. سعی کنید چکیده بیش از یک صفحه نباشد و حتما در یک پاراگراف نوشته شود. و این نکته مهمی است که نباید چکیده بیش از یک پاراگراف باشد.

چکیده راهنما بیشتر برای مقالات مروری و تحلیلی و مقالاتی که بحث یافته و نتیجه گیری در آنها مطرح نیست استفاده می شود. یک نوع چکیده تمام نما-راهنما هم داریم که بینابین است. یعنی هم مانند چکیده تمام نما یافته و نتیجه گیری دارد و هم به مباحث مهم آن مقاله یا پایان نامه اشاره می کند که این نوع هم بیشتر برای مقالات تحلیلی استفاده می شود. در مجموع مهمترین نوع چکیده، چکیده تمام نماست. همانطور که مهمترین نوع مقالات، مقالات پژوهشی است، چون دارای یافته و نتیجه گیری هستند.که همه اینها براساس استاندارد ISO214 و Z3914 که یک استاندارد امریکایی است، نوشته می شود.

در حوزه کتابداری و مدیریت اطلاعات سه دسته استاندارد داریم: یکی استانداردهای بین المللی هستند  که با ایزو معروف هستند، دیگری استانداردهای بریتانیا هستند که به آنها BS گفته می شود و دودیگر استانداردهای امریکایی هستند که آنها را ANFI می نامند که کلا سازمان ملی استانداردهای امریکاست و خود دارای چندین شاخه است یکی از شاخه های آن NIZO است که در حوزه مدیریت اطلاعات و کتابداری فعالیت می کند و مباحثی که در اینجا بیان می گردد، در این حوزه می گنجد. استانداردهای نیزو با حرف Z شروع می شوند. این استانداردهای Z از لحاظ کیفیت از همه استانداردهای جهانی بالاترند و خیلی از آنها به صورت تعدیل شده به استانداردهای بین المللی تبدیل شده اند. استانداردها بهترین تجربیاتی است که صورت گرفته و به همین دلیل در جهان معروف و فراگیر شده‌اند.

نوع دیگری از چکیده داریم با عنوان extended abstract به معنای چکیده مبسوط. از این چکیده در کنفرانسها و یا در جشنواره هایی مانند فارابی، خوارزمی و ... استفاده می شود و از پژوهشگر می خواهند تا چکیده مقاله خود خود را به صورت چکیده مبسوط برای آنها ارسال کند. این چکیده شامل: عنوان، کنترل گر اختیاری برای ثبت آنلاین، که معمولا از پایگاهها گرفته می شود و همچنین پدیدآورندگان و وابستگی سازمانی آنها و ... می‌شود که باید کاملا توضیح داده شود که کار پیش رو شامل چه چیزهایی است . سپس متن اصلی که شامل روش شناسی، یافته ها، بحث و نتیجه گیری است.

در چکیده مبسوط یا extended abstract حتی ارجاعات و رفرنسها هم می آیند که این از ویژگی های این نوع چکیده است به همین دلیل است که این نوع چکیده تا 1500 واژه نیز مجاز است. در استانداردهای بین المللی برای این نوع چکیده تا500 واژه مجاز دانسته شده است، اما در برخی کنفرانسها اجازه داده اند تا 1500 واژه هم آورده شود.

مقدمه: شامل شروع بحث اصلی پایان نامه است. و بازهم تاکید می شود، گزارشهای پژوهشی مثل پایان نامه یا رساله یک پیوستار است و ترتیب در آن بسیار مهم می باشد و همه چیز در آن به هم مرتبط است و باید ارتباط منطقی بین همه بخشهای آن وجود داشته باشد. در مقدمه قصد داریم مخاطب خود را در حال و هوای بحث قرار دهیم، که متوجه بحث ما شود. در مقدمه باید بافت اصلی موضوعی را توصیف کنیم، خواننده را آماده کنیم تا وارد بیان مسئله و هدف پژوهش شود. نکته بعدی که در مقدمه به آن اشاره می گردد، دیدگاه  یا  (view point) نگارنده  است. برخی داوران بر این عقیده اند که در رساله دکترا در پاراگراف اول استناد وجود نداشته باشد، اما در پایان نامه ارشد بالعکس تاکید دارند که برای هر قسمت یک استناد بیاوریم. اشتباه بزرگی که اغلب در نگارش مقدمه مرتکب می شوند اینکه خیلی بحث را باز بیان می کنند، در صورتی که کار شما یک گزارش پژوهشی تخصصی است و باید در حیطه همان پژوهش صحبت شود. لذا باید خیلی خاص و ویژه درباره موضوع در مقدمه مطالبی ذکر گردد. توصیه می شود از یادداشتهای پانویس زیاد استفاده کنید، به این صورت ما مسئله را تبیین کرده ایم. توصیه بعدی درباره پانویس اینکه معادل انگلیسی هر اصطلاح یا واژه را هر کجا که لازم است حتما برای بار اول قید کنید و در متن تا جایی که امکان دارد از اصطلاح فارسی استفاده کنید و تا حد ضرورت از آوردند اصطلاح انگلیسی در متن اجتناب نمایید. در مورد استناد دهی هم دقت کنید که از هر منبع بیش از یک پاراگراف نمی توانید بیاورید، می توانید بسیاری از مطالب را به صورت ساپورتر و پشتیبان به شکل پارافریز بیان نمایید.

بیان مسئله: مسئله، مشکل یا چالشی است که یک پژوهشگر در حین مطالعات خود به آن برخورد می کند، که در آن حوزه علمی به آن پرداخته نشده، یا پاسخی داده نشده و حل نشده باقی مانده است. همه پژوهشها باید مسئله محور باشند، و اگر اینگونه نباشند آن پژوهش غلط است. در حقیقت، پژوهش، فرایند حل مسئله است.

پژوهش به این خاطر انجام می شود تا به مسئله ای پاسخ داده شود و بسیار توصیه می شود که پژوهشگر خود به دنبال طرح سوال یا مسئله باشد. که راه حل آن مطالعه زیاد است. ابتدا اطلاعاتی کلی از آن حوزه موضوعی بدست بیاورید و بعد در آن حوزه پژوهشهای مختلف را بخوانید، پس از مدتی خودبخود متوجه گپ ها و خلاهای آن حوزه می شوید.

آغاز هر بخش را و حتی ابتدای هر پاراگراف را می توانیم از عباراتی استفاده کنیم که مطالب را به یکدیگر مرتبط می کند و لینک می دهد، عباراتی مانند: «همانطور که پیشتر اشاره شد..» ، «چنانکه قبلا گفته شد...» و عباراتی از این دست. برای مهارت در این امر پیشنهاد می شود یک فایل ورد تهیه کنید و جملات اینچنینی را در آن یادداشت نمایید.

استنادهای درون متنی را به درستی و به صورت صحیح تنظیم نمایید. برای اطمینان از صحت استنادها می توانید از استاندارد APA استفاده کنید. البته ممکن است برخی دانشگاهها شیوه نامه خاصی مخصوص دانشگاه طراحی کنند و استثنائاتی در آن وجود داشته باشد، ولی مهم این است که همه جا یکدست و به یک شیوه استناد داده شود. نکته قابل توجه اینکه در پایان نامه و رساله استناد درون متنی و کتابنامه انتهایی استفاده می شود. و استناد به شکل پانویس برای پایان نامه متداول نیست و توصیه نمی شود. این شیوه  بیشتر برای کتاب به کار می رود. ولی اسم نویسنده خارجی اگر برای اولین بار در پژوهش ذکر می شود، لازم است که به صورت پانویس شکل انگلیسی آن ذکر شود.

نکته مهم دیگری که باید به آن توجه ویژه داشت اینکه: حتما استنادهای درون متنی را با کتابنامه انتهایی تطبیق دهید تا بر هم منطبق باشند، و بالعکس. این یکی از متداول ترین اشکالاتی است که داوران به آن اشاره می کنند.

به اشکالات تایپی و علائم نگارشی دقت داشته باشید. اینکه به یک منبع بسیار استناد داشته باشیم، اصلا قابل قبول نیست، مگر اینکه منبع اصلی و پایه در آن زمینه باشد، ولی معمولاً سعی کنید که به هر منبع بیش از یک بار استناد ندهید.

در پاراگراف آخر، اصل بیان مسئله گفته می شود، که ممکن است به شکل پرسشی یا خبری آورده شود. در این زمینه دیدگاههای مختلفی وجود دارد، برخی از متخصصان می گویند چون مسئله، ماهیت پرسشی دارد به شکل پرسش مطرح شودو مسئله در قالب چند پرسش بیان گردد. و توصیه می شود در انتها از جمله کلیشه ای «پژوهش حاضر در خصوص پاسخگویی به این مسئله انجام شده است» استفاده شود.

نکته دیگری که ذکر آن در اینجا لازم است اینکه: مسئله، سوال نیست، بلکه مجموعه ای از سوالهاست. تفاوت سوال و مسئله در همین است که مسئله یا مشکل پژوهش از مجموع چندین پرسش ایجاد شده که در ذهن پژوهشگر شکل گرفته است.

مسائل مختلف در عین انسجام و یکپارچکی منطقی، باید مرز مشخصی داشته باشند و از یکدیگر جدا عنوان شوند.

اهمیت و ضرورت پژوهش: که بهتر است بنویسیم اهمیت و فوائد این پژوهش.

در این بخش بیان می کنیم که اگر این پژوهش انجام نمی شد، چه مشکلاتی باقی می ماند، در واقع در این قسمت  لزوم انجام پژوهش بیان می شود و گفته می شود: چرا لازم است این پژوهش انجام شود؟ اگر این پژوهش انجام شود چه مزایایی خواهد داشت؟ و اگر انجام نشود، چه مشکلاتی در این حوزه باقی خواهد ماند؟ در حقیقت در این بخش، تمرکز بر مزایای انجام پژوهش و معایب انجام ندادن پژوهش است. در این قسمت هم نیازی به مقدمه و استناد نیست ولی می توانید برای اثبات ادعای خود به پژوهشهای قبلی به عنوان پشتیبان اشاره کنید، و الّا درباره خود موضوع تا جایی که می توانید استناد به کار نبرید. دو بحث وجود دارد که می توان در دو پاراگراف به آن پرداخت و نیازی نیست که خیلی طولانی باشد. در یک پاراگراف فوائد انجام پژوهش و در پاراگراف دیگرضرورت انجام پژوهش بیان شود و گفته شوداگر پژوهش انجام نشود چه عواقبی در پی خواهد داشت.

گزارش از: بنت الهدا موحدی محب