عنوان بیان کننده موضوع پژوهش است و برای اینکه پژوهشی بودن کار مشخص شود باید عباراتی همچون: بررسی، مطالعه، شناسایی و ... استفاده شود تا نشان دهنده گزارش یک فرایند پژوهشی باشد.
حتما باید متغیرهای مستقل و وابسته در عنوان مطرح شوند تا عنوان اصطلاحاً محتوانما باشد. همچنین می توانیم جامعه پژوهش را در عنوان منعکس نماییم و یا در عنوان ذکر نکنیم و فقط در فصل سوم در بخش روش شناسی به جامعه پژوهش اشاره شود. اما در برخی عناوین شاید لازم باشد و برخی متخصصان توصیه می کنند در مواردی که لازم است، جامعه پژوهش در عنوان مطرح شود.
در روند کار پایان نامه نویسی توصیه می شود یک فایل ورد در کنار کار خود داشته باشید تا نکاتی که به ذهن می رسد را یادداشت نمایید به عنوان نمونه سوالات احتمالی که ممکن است داوران در روز دفال بپرسند که با مطرح کردن این سوالات برای خود و آماده کردن پاسخ آنها می توانید در روز دفاع با آرامش بیشتری به سوالات مطرح شده از سوی داوران پاسخ دهید.
در پایان نامه کارشناسی ارشد یا رساله دکترا صفحه اهدا و سپاسگزاری وجود دارد که در پروپوزال وجود ندارد، در این صفحه می توانیم از افرادی که در نوشتن پایان نامه یا رساله به ما کمک کرده اند، تشکر کنیم. حتماً اسم استادان راهنما و مشاور را بیاورید و نقش هر کدام را جداگانه ذکر کنید. همچنین نام ارزیابان و داوران را هم قید نمایید. چون آوردن نام داور در رساله و تشکر از وی بسیار در روند داوری پایان نامه شما تاثیرگذار خواهد بود. حتی از کسانی که در گردآوری و نگارش پایان نامه به شما کمک کردند اسم ببرین و از آنها تشکر کنید و در ابتدای تشکرات و در رأس همه آنها سپاسگزاری از حضرت ولی عصر که همه امور در دستان اوست، بعد از صفحه سپاس، صفحه اهداست که پایان نامه های خود را به چه کسی اهدا می کنید.
قسمت بعدی فهرست مطالب است که باید حتما وجود داشته باشد. و حتما سعی شود به صورت ماشینی تنظیم گردد ساختار و شیوه نامه دانشگاه رعایت شود و حتما هایپرلینک باشند. هر تغییری که در متن می دهیم حتما ذخیره شود و تغییرات در فهرست آپدیت شوند. فهرست مطالب را به صورت جزئی بنویسید برای هر قسمت فهرست جداگانه ای تهیه کنید، برای مطالب، برای جداول و نمودارها به صورت مجزا فهرست آماده کنید در فهرست جداول حتما دقت شود که عناوین جدولها با فهرست تطابق داشته باشد و حتما هایپرلینک باشند برای شکلها و نمودارها هم فهرست طراحی شود. این روش کار شما را بسیار راحت می کند هم برای داوران و هم برای استفاده کنندگان از پایان نامه شما و هم کار شما را بسیار زیبا و کامل می کند. حتما هایپرلینک و ماشینی باشد تا به راحتی بتوانید با یک کلیک به جدول مورد نظر دسترسی پیدا کنید.
صفحه آرایی و نگارش بسیار مهم است به دو دلیل:
- بسیاری از اساتید به اشکالات تایپی و نگارشی حساس هستند و دقت می کنند. گاهی اشکالات نگارشی آنقدر زیاد است که محتوا فراموش می شود.
- بعضی از جلسات داوری تماما به اشکالات صفحه آرایی و نگارشی می پردازد، و از آنجایی که داوران فرصت کافی ندارند که کل پایان نامه را بدقت بخوانند، فقط به اشکالات نگارشی آن توجه می کنند.
چکیده پایان نامه:
این بخش از پایان نامه باید در انتهای کار نوشته شود، یعنی وقتی کار نگارش پایان نامه به اتمام رسید، چکیده را می‌نویسیم. چکیده پایان نامه و رساله دکترا از نوع چکیده تمام نماست (informative abstract) و شیوه‌های دیگر نوشتن چکیده برای پایان نامه و رساله به کار نمی روند و نادرست است، لذا توصیه می شود استفاده نشوند. چکیده تمام نما حداکثر500 واژه است. و در پایان نامه دارای چهار بخش است:
- هدف
- روش شناسی
- یافته ها
- نتیجه گیری
این شیوه براساس استاندارد ISO214 بیان می شود و کاملا استاندارد است. ابتدا هدف از انجام پژوهش آورده می‌شود و نکته قابل توجه اینکه تفاوت هدف با عنوان در این است که در هدف، برخلاف عنوان از واژه هایی مثل بررسی، مطالعه و ... استفاده نمی شود، زیرا هدف از انجام پژوهش فقط مطالعه و بررسی نیست و باید هدف را با عباراتی همچون، تبیین، تعیین، شناسایی و مانند اینها بیان کنید. در نوشتن هدف، توصیه می شود عین عبارت عنوان را ذکر کنید و فقط ابتدای آن را به جای بررسی و مطالعه، با تبیین یا تعیین، جایگزین کنید.
برخی از متخصصان و صاحب نظران معتقدند عنوان و هدف باید عیناً همانند هم باشند، ولی نظر برخی دیگر این است که اگر از لحاظ محتوایی شبیه باشند کافی است. اما نظر بنده نیز این است که اگر بخواهیم عنوان را تغییر دهیم ممکن است مفهوم عوض شود. چرا که آنقدر این عنوان حساس است که روی تک تک واژگان آن بحث می شود، توصیه می شود تغییری در عنوان ندهید و فقط با جایگزین کردن عبارت تبیین به جای بررسی از آن به عنوان هدف پژوهش خود استفاده کنید.
پس از هدف به بیان روش شناسی پژوهش می پردازیم، باید دقت شود روش شناسی با روش پژوهش متفاوت است و گاهی به اشتباه به جای یکدیگر به کار می روند، روش پژوهش بخشی از روش شناسی است که بیان روش انجام پژوهش می پردازد. روش شناسی شامل: روش انجام پژوهش، جامعه پژوهش، ابزارها و روشهای گردآوری داده ها و شامل روش و ابزارهای تجزیه و تحلیل داده هاست که به صورت مفصل در فصل سوم به آنها پرداخته می شود. ولی در چکیده به شکل مختصر آورده می شود. چرا که چکیده، خلاصه و فشرده ای از کل پایان نامه خواهد بود و اکثراً برای استفاده از پژوهش شما در پیشینه پژوهش خود فقط همین چکیده را مطالعه می کنند. ویژگی مهم چکیده تمام نما این است که فرد را از خواندن متن بی نیاز می کند. هر کس بخواهد یک اطلاعات کلی از پایان نامه پیدا کند چکیده آن را می خواند.
چون در ابتدای روش شناسی، روش پژوهش بیان شد، در این قسمت به جامعه پژوهش می پردازیم. روش شناسی پژوهش در پایان نامه بسیار مهم است و بیان آن نیز بسیار اهمیت دارد و اگر از پایان نامه مقاله ای برای چاپ در مجلات خارجی، استخراج گردد، این گونه مجلات به روش شناسی آن بسیار دقت می کنند.
سپس اگر پژوهش، تجربی باشد، گروههای گواه و آزمون معرفی می شوند و درباره آنها توضیح داده می شود، راهبردهای جستجو بیان می گردد. پس از آن یافته های پژوهش را مطرح می نماییم و در آخر نتیجه‌گیری آورده می شود.
بخش نتیجه گیری با عبارت "بنابراین" آغاز می‌گردد.
بخش بعد از چکیده، کلیدواژه هاست، در این قسمت هر کلید واژه ای که آورده می شود باید از متن چکیده آورده شود. و لازم است عین کلمه یا مفهوم آن در چکیده وجود داشته باشد. زیرا این کلیدواژه ها برای چکیده هستند و برای متن نیستند و معمولا هم به شکل الفبایی مرتب می شوند.
دو نکته در اینجا باید اشاره شود:
- در استفاده از اصطلاحات تخصصی باید کاملا یکدست و یکپارچه عمل شود و خوب است که اصطلاح مرجح اصطلاحنامه را به عنوان منتخب استفاده کنید. اما در واژگان عمومی بهتر است که متنوع به کار رود. می توان برای اینکار از فرهنگ طیفی استفاده نمود.
- استفاده از افعال در چکیده باید زمان گذشته باشد، چون پس از اتمام پژوهش نوشته شده است. اما در فصل سوم که درباره یافته های پژوهش بحث می کند، می توان از افعال زمان حال یا حتی زمان آینده نیز استفاده نمود چرا که ممکن است بخواهیم یافته ها را تعمیم دهیم.
گزارش از: بنت الهدا موحدی محب