اکثر مقالات تحلیلی هستند چون به هر حال در هر مقاله ای به نحوی تحلیل صورت می‌گیرد. زمانی که مقاله پژوهشی یا مروری نوشته می‌شود، یکی از انواع تحلیلی است. حتی ممکن است یک مقاله از نوع پژوهشی باشد ولی ماهیت تحلیلی داشته باشد.
ویژگی هایی که برای این نوع مقالات ذکر می‌کنند بسیار شبیه مقالات انتقادی و مفهومی است. مقالاتی که به تحلیل یک موضوع، یک منبع خاص، کتاب، فیلم یا مجموعه ای از آنها در ویژگی خاصی پرداخته می‌شود.
تحلیل یعنی کشف و بازنمون روابط بین مفاهیم. در حقیقت درمقاله تحلیلی موضوعی را مورد بحث قرار می‌دهیم یا ادعایی را اثبات می‌کنیم. اگر شخصی ادعایی دارد و برای اثبات آن مقاله ای می‌نویسد، نوع مقاله وی تحلیلی خواهد بود.
در مقاله مفهومی به بسط یک مفهوم می‌پردازیم و باعث درک بهتر آن مفهوم می‌گردیم و یا کاربردپذیری یک مفهوم را نشان می‌دهیم. دربخش نخست، مقاله تحلیلی شباهتهایی به مقالات مفهومی دارد ولی در بخش دوم که تحلیل و اثبات یک ادعاست، با مقالات مفهومی متفاوت است و پژوهشگر دیدگاهی دارد که قصد دارد با این رویکرد خود به بحث پیرامون آن بپردازد. این نوع مقالات تحلیلی به view point articles بسیار شبیه هستند.
در نوع اول مقالات تحلیلی مهمترین ویژگی این است که یک رویکرد یا دیدگاه خاص را تبیین می‌کند. بنابراین بیان یا اثبات یک ادعا یا بحث پیرامون یک موضوع خاص از یک منظر بخصوص، موضوع نوع اول مقالات تحلیلی است. در این نوع از مقالات تحلیلی روابط میان مفاهیم یک حوزه موضوعی که باعث شناخت و درک بهتر و بیشتر نسبت به حوزه موضوعی می‌شود، بیان می‌شود. همچنین بازنمون معانی یک یا چند متن با تمرکز بر موضوعی خاص صورت می‌گیرد.
نکته:
نظریه ای وجود دارد با این مضمون: یک متن معنا ندارد مگر اینکه خوانده شود. به این معنی که هر متن می‌تواند بینهایت معنا داشته باشد و این بستگی به درک خواننده دارد. در روانشناسی یادگیری بحثی وجود دارد تحت عنوان درک و فهمیدن. یعنی زمانی که بین اطلاعات ذهن خواننده که «دانش زمینه ای» یا background knowledge گفته می شود با دانش مستتر در متن، ارتباط برقرار شود، درک و فهم صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر ارتباط بین اطلاعات درون ذهن با اطلاعات درون متن تبدیل به دانش جدید می‌شود. که این دانش جدید همان درک و فهم از مطلب است.
بنابراین ممکن است یک متن تخصصی واحد را دو متخصص بخوانند، ولی برداشتهای متفاوتی از آن داشته باشند، چرا که دانش زمینه ای آنها با یکدیگر متفاوت است. بیان این برداشت در قالب مقاله تحلیلی نمود پیدا می‌کند. یعنی پژوهشگرمعانی را که به ذهنش خطور می کند، بیان می‌نماید و برداشت شخصی خود را نسبت به آن موضوع منتقل می‌کند.
انواع مقالات تحلیلی:
- مقالات تحلیلی متقاعد کننده: این نوع مقالات به بیان موضع و جایگاه نگارنده نسبت به یک موضوع می‌پردازد و با استفاده از بحثهای پشتیبان و آوردن شواهد و مدارک اقدام به متقاعد کردن مخاطب می‌کند.
- مقالات تحلیلی، تفسیری یا توضیحی: این نوع مقالات در صدد توضیح یا توجیه یک مطلب هستند.
- مقالات تحلیلی تاریخی: تحلیل یک رخداد خاص تاریخی، اتفاقی که در مقطعی از تاریخ افتاده است و نویسنده می‌خواهد این رویداد تاریخی را تحلیل کند.
- مقالات تحلیلی مقایسه ای: که در این نوع مقاله کار تطبیق دیدگاههای مختلف را با استفاده از شواهد و مدارک انجام می‌دهد.
ساختار مقالات تحلیلی:
مقدمه (introduction) که به بیان محتوای مقاله تحلیلی می‌پردازد، توصیف مختصری از آنچه در متن مقاله مورد بحث قرار می‌گیرد، ارائه می‌دهد و به صورت کلی به بیان اطلاعات زمینه ای در مورد موضوع مورد بحث که نباید لزوماً در متن اصلی قرار گیرد، می‌پردازد، مانند خلاصه ای از زندگی پدیدآورنده یا زمینه تاریخی موضوع، اطلاعات زمینه ای که موجب ایجاد نگرش برای خواننده می‌شود و قصد دارد خواننده را به سمتی هدایت کند. که البته بیشتر در مقالات تحلیلی از نوع متقاعد کننده این بخش مهم است. مقدمه باید جالب و جذاب باشد. اگر قصد داریم مخاطب را به خواندن مقاله خود جذب کنیم باید مقدمه جذاب باشد.
بیان قضیه (statement) بخش دوم مقاله است. بخش مرکزی و ایده اصلی مقاله که به منزله بنیاد مطرح است. در بخش دوم ایده اصلی را بیان می‌کنیم، به عنوان مثال شواهد تاریخی نشان می‌دهد که کورش، همان ذوالقرنین بوده است... . این قسمت به بیان دیدگاه و نگرش پدیدآورنده به موضوع مورد بحث یا ادعایی که دارد می‌پردازد.
متن (body) این بخش باید با توجه به رویکرد و نگرش نگارنده به موضوع مورد بحث و جامعه مخاطبان و دیدگاههای متفاوت موجود و ... شکل بگیرد. در متن اصلی باید به این فاکتورها دقت شود:
- جامعه مخاطبان
- موضوع و دیدگاه بررسی موضوع
- تمرکز بر موضوع اصلی و بازخورد و نگرش پدیدآورنده
تفاوت مقالات تحلیلی با مقالات پژوهشی در این است که در مقاله پژوهشی، توصیه می‌شود تعصب را کنار گذاشته و بر اساس پژوهشی که صورت گرفته حرف زده شود. به هیچ عنوان نباید مطلق حرفی زده شود، اما در مقالات تحلیلی اتفاقاً نگارنده در صدد بیان رویکرد خود است و از عباراتی چون: بدون تردید...، بدیهی است که...، باور نگارنده بر این است که...، استفاده می‌کند. پس از آن با دیدگاه انتقادی به جنبه های دیگر موضوع می‌پردازد.
ساختار متن اصلی : متن اصلی از مجموع پاراگرافها تشکیل شده است. پاراگرافها دو نوع هستند: یکی پاراگرافهای اصلی یا (main paragraph) که شامل موضوع اصلی یا اصطلاحاً مفاهیم موضوعی اصلی می‌شود. و دیگری پاراگرافهای پشتیبان یا (supporter paragraph) که به بسط و توضیح پاراگرافهای اصلی می پردازند.
در پاراگراف اصلی، جمله ای وجود دارد که به آن جمله موضوعی یا ((topic sentence می گویند. جمله ای است که دقیقاً به موضوع اشاره می‌کند. یعنی مفاهیم موضوعی در جمله موضوعی وجود دارند.
یک متن متشکل از مفاهیم است، واژگان نمایندگان مفاهیم هستند یعنی واژه ها برای بیان یک مفهوم استفاه می شوند. چون مفاهیم ماهیت انتزاعی دارند و در ذهن هستند، چنانچه بخواهند به اشتراک گذاشته شوند، عینیت پیدا کنند و منتقل کننده آنچه در ذهن است، باشند، باید از واژگان استفاده شود.
در متن اصلی جملاتی هستند که تمرکز نگارنده بر آنهاست، بقیه جملات مفاهیم فرعی درباره مفهوم اصلی هستند. مفاهیم اصلی در جملات موضوعی می آیند. پژوهشها نشان داده است که 85% از جملات ابتدای پاراگرافها جملات موضوعی یا (topic sentences)هستند. 7% احتمال دارد جملات پایانی، جمله موضوعی باشند و در 8% باقی مانده جمله موضوعی در وسط پاراگراف می آیند. در مقالات تحلیلی توصیه می شود که جمله موضوعی در ابتدای پاراگراف قرار بگیرد.
به این ترتیب ساختار پاراگراف به این شکل خواهد بود: نخست جمله موضوعی، سپس شواهد و بعد از آن توضیح بیشتر درباره موضوع
بحث و نتیجه گیری (conclusion) دراین بخش باید چیزی که در مقاله اثبات یا بحث شده، آورده شود. در این قسمت همان مفاهیم قبلی که ذکر شده، بیان می شود ولی با کلمات دیگر و در قالب واژگان متفاوت. در حقیقت دیدگاه و سخن اصلی و نهایی پدیدآورنده درباره موضوع مورد بحث با عباراتی همچون: نگارنده بر این باور است...، اطمینان دارد که...، بی‌تردید.... گفته می‌شود. حجم این بخش حداقل باید دو پاراگراف باشد و شامل حرف یا پیام نویسنده اثر باشد، لذا در این بخش کمتر از نقل قول استفاده می شود و اگر هم استفاده شود باید برای اثبات موضوع باشد. به طور کلی در قسمت نتیجه گیری در همه مقالات باید عقیده و نظر خود نگارنده بیان شود و کمتر نقل قول از دیگران به کار رود. پژوهشگر باید کوشش کند مخاطبان را نسبت به ادعا در موضوع مورد بحث متقاعد کند و آنها را از شیوه اثبات خود راضی نماید. در ضمن باید در خواننده ایجاد دیدگاه کند و تاثیرگذار در آن رشته باشد.
شیوه پرداختن به مطالب باید منسجم باشد. در غیر این صورت ذهن خواننده را آشفته می کند. انسجام در همه مقالات موضوع مهمی است، از جمله مقالات تحلیلی. لذا دراین قسمت حرفهایی که زده می شود باید با یکدیگر ارتباط منطقی داشته باشند و جملات در ادامه هم قرار بگیرند و کاملا از لحاظ مفهومی به هم مرتبط و یکدست باشند. از ادبیات و واژگان یکنواخت بهره گرفته شود. زمینه برای بحثی جدید توسط خوانندگان فراهم شود. سعی شود ضمن متقاعدکردن خواننده، در وی ایجاد انگیزه گردد تا او نیز روی همین موضوع بحث کند و نظر بدهد. در صورت امکان تلاش شود، ادعای مطرح شده با دنیای بیرون مرتبط شود.
چند نکته درباره مقالات تحلیلی:
- سرفصلها و رئوس مطالب خود را کنترل کنید تا چارچوب و تمرکز مقاله بر روی موضوع مورد بحث باشد و حجم مقاله مشخص گردد. این توصیه برای همه مقالات وجود دارد بخصوص برای مقالات تحلیلی که پژوهشگرباید چارچوب ذهنی درستی داشته باشد. در مقالات تحلیلی اگر چارچوب ذهنی وجود نداشته باشد، مانند این است که هیچ دیدگاهی نسبت به موضوع وجود ندارد.
- از افعال زمان حال استفاده کنید.
- از سوم شخص استفاده کنید.
- از زبان غیررسمی استفاه نکنید. کاملا رسمی بنویسید.
- از بکارگیری آغازه ها و کوته نوشتها به تنهایی خودداری کنید، لازم است حداقل یکبار اسم کامل همراه با کوته نوشت آورده شود.
- یک عنوان جذاب و منحصربه فرد برای مقاله خود انتخاب کنید. چون مقاله تحلیلی است و به بیان دیدگاه نگارنده می‌پردازد، باید عنوانی انتخاب شود که مخاطب را جذب کند و از همان ابتدا تاثیر خود را روی مخاطب بگذارد. برای این امر بهتر است از واژه های خاص کمک بگیرید.
- موضوع اصلی مورد بحث را به بخشهای کوچکتر تقسیم کنید و تفسیر نمایید و برای تمرکز بهتر، باید بتوانید ارتباط موثر برقرار کنید و بخصوص باید بتوانید به عنوان پشتیبان، مدارک و شواهد ارائه دهید.
- مخاطب مقاله حتماً تعیین شود و مشخص باشد چه کسی قرار است مقاله را بخواند.
- برای شروع مقاله از راهبرد «طوفان ذهنی» یا (brain storming) استفاده کنید. یعنی هرچه به ذهن می رسد را بنویسید.
- استفاده از نقشه های مفهومی یا (conceptual map) در هنگام شروع مناسب است. به این شکل یک موضوع را مطرح می کنید و روابط آن را با موضوعات دیگر بیان می نمایید.
پایان