کارگاه روش تدوین مقالات مروری (review articles) نشست سوم
- مرحله سوم، خواندن، گروه بندی، ارزیابی و طبقه بندی پیشنیه ها و یادداشت برداری از آنهاست. ممکن است در حین طبقه بندی جرح و تعدیل صورت بگیرد و یا جابجایی در گروه بندی انجام شود. وقتی کاملاً طبقه بندی انجام شد، به یادداشت برداری از پیشنیه های گردآوری شده میپردازیم. اگر بخواهیم مرور را به شکل کامل انجام دهیم، موضوع، روش شناسی، یافته ها و نتیجه گیری را یادداشت میکنیم و اگر بخواهیم به صورت خلاصه باشد، موضوع و نتیجه گیری حتما باید یادداشت شود.
- پالایش دوباره حوزه موضوعی، در چند مرحله ممکن است موضوع پالایش و تغییر کند که این کار به ارزش مقاله میافزاید و سپس پالایش پرسشهایی که مطرح کرده ایم تا به آنها پاسخ دهیم.
- تعریف پیام اصلی مرور یا (take home message) که از مرور کل پیشینه ها دریافت میشود و گرایش آنها و نگرشی که پشت همه آن پیشینه هاست را نشان میدهد. البته شاید آن نگرش نیاز به نقد داشته باشد.
- تنظیم یک عنوان اولیه، البته ممکن است تا پایان مرور عنوان بارها تغییر پیدا کند.
- یافتن اصل ساختار بندی مقاله که ممکن است مرور تاریخی یا موضوعی باشد، یا روند تجربی را نشان دهد و یا روایی یا سیستماتیک باشد. در هر صورت باید ساختار مقاله مشخص شود.
- آماده کردن رئوس مطالب که چه میخواهیم بنویسیم.
- یافتن تیتر برای بخشهای اصلی مقاله بخصوص اگر مرور موضوعی یا تاریخی باشد، هر بخش نیاز به تیتر جداگانه دارد یا اگر گروه بندی موضوعی صورت گرفته است، هر گروه نیاز به تیتر دارد.
لازم به ذکر این نکته است که مرور پیشینه ها در پایان نامه یا مقالات پژوهشی نیاز به تیتر ندارند اما دراین نوع مقالات هر گروه یا طبقه از پیشینه ها نیاز به تیتر دارند.
- طراحی محتوای پاراگرافها در بخشهای گوناگون متن اصلی که بهترین نوع آن این است که هر پاراگراف به بررسی چند پیشینه بپردازد.
- آماده کردن جداول، نقشه های مفهومی و تصاویر که اگر نیاز باشد، باید تنظیم شود. برای مقالات مروری از نوع روایی میتوان در انتها یک جدول کلی طراحی نمود که نشان دهنده چگونگی بررسی پیشینه ها به صورت کلی باشد و خواننده از محتوای مقاله درک کلی بدست بیاورد. اما نقشه های مفهومی برای نوع سیستماتیک لازم است .
- تدوین پیش نویس بخش روش شناسی در صورت نیاز، اگر مقاله مروری از نوع دوم یا سوم باشد، حتماً باید بخش روششناسی به صورت مجزا تهیه شود. همانطور که قبل هم اشاره شد، در نوع روایی بخش روششناسی به صورت مستقل وجود ندارد و در خلال مقدمه به روششناسی آن میپردازد. دلیل اینکه در نوع دوم (مبتنی بر بهترین شواهد) روششناسی مستقل بیان میگردد، این است که در این نوع مقاله گزینش خاصی انجام میشود، سوگیری خاصی در انتخاب پژوهشها وجود دارد، تا به نتیجه ای برسیم یا نتیجه ای را تایید کنیم، لذا باید مشخص کنیم که چطور این پیشینه ها را انتخاب کرده ایم و دلیل انتخاب چه بوده است. در نوع سوم هم به لحاظ اینکه آماری است و باید در انتها تحلیل آماری صورت گیرد، در روششناسی نیاز هست که روش تحلیل داده ها بیان شود، جداول تبیین گردد و آزمونها توضیح داده شود.
نکته ای که باید به آن توجه کرد اینکه: در مقالات گاهی لازم میشود که در حین انجام کار به عقب برگردیم و اصلاحاتی انجام دهیم، در مقالات پژوهشی به دلیل اینکه گزارشی از یک پژوهش انجام شده صورت میگیرد، این اتفاق کمتر رخ میدهد در انواع دیگر مقالات به نسبت بیشتر، ولی در مقالات مروری مرتباً این کار انجام میشود. چراکه با خواندن هر پیشینه دیدگاههای جدیدی برای پژوهشگر ایجاد میشود و ممکن است این اتفاق بارها و بارها بیفتد. باید به این نکته هم توجه کنیم که با هر بار تغییر، در کل مقاله و تمام قسمتهای آن این تغییرات اعمال شود و باید همه را اصلاح نمود.
- تدوین پیش نویس بخش بحث و نتیجه گیری، هر بخش باید یک نتیجه گیری در حد یک پاراگراف داشته باشد، هر بخش با مقدمه کوتاهی درباره همان گروه آغاز میشود و با یک نتیجه گیری در انتها به پایان میرسد، سپس در انتهای کار یک نتیجه گیری کلی از تمام آنچه انجام گرفته صورت میگیرد.
- تدوین پیش نویس مقدمه، این گام بعد از تدوین بحث و نتیجه گیری برداشته میشود چراکه نگارش مقدمه همیشه در انتهای مقاله انجام میگیرد، ولی جای قرار گرفتن آن در ابتدای مقاله است و آن به این دلیل است که ممکن است در مسیر مرور، بکلی ذهنیت پژوهشگر نسبت به موضوع تغییر کند، لذا لازم است که مقدمه اثر در انتها تدوین شود.
- بازنگری پیش نویس بخشهای تدوین شده، در انتهای کار مقاله اقدام به بازنگری میکنیم، عنوان، چکیده، متن اصلی، جداول وتصاویر، شرح اغازه ها و کوته نوشتها و ... همه باید بازنگری گردند تا اگر نیاز به اصلاح دارند، این اصلاح صورت پذیرد.
- بازنگری استنادها و مراجع، از آنجایی که نگارش مقاله مروری، کار زمان بر و وقت گیری است، بسیار ارزشمند است و همانطور که قبلا هم گفته شد، از جمله مقالاتی است که استنادات زیادی دریافت میکند واسم پژوهشگر را در آن حوزه موضوعی بدلیل اینکه تسلط وی را در آن حوزه موضوعی نشان میدهد، مطرح مینماید و محاسن زیادی دارد. بازنگری استنادها و مراجع به این صورت است که هم ارجاعات درون متنی را با منابع تطبیق میدهیم و هم منابع را با ارجاعات درون متنی، به هر دو صورت باید بررسی شود تا عدم انتطباق رخ ندهد که این مورد در خصوص مقالات مروری بسیار حائز اهمیت است. به دلیل اینکه در این نوع مقالات از منابع زیادی استفاده میکنیم و معمولاً منابع آن خیلی بیشتر از انواع دیگر مقالات است. بنابراین اهمیت بازنگری استنادها بسیار بیشتر است.
- تصحیح نگارشی، معمولاً باید متن سه الی چهار رو کنار گذاشته شود و پس از این مدت زمان دوباره خوانده شود، یا اگر شخص دیگری که میتواند این کار را انجام دهد، اشکالات تایپی، نگارشی و نشانه گذاری را برطرف کند، بهتر خواهد بود.
- صفحه آرایی، در حال حاضر بیشتر مجلات الگوهایی برای نوشتن انواع مقالات دارند و اگر هم نداشته باشند، شیوه نامه ای برای تنظیم صفحات مقاله در اختیار پژوهشگر قرار میدهند که براساس آن مقاله را تنظیم کند.
به این ترتیب گامهای هجده گانه برای نگارش یک مقاله مروری به اتمام رسید اما برای نگارش مقالات مروری نوع دوم (مبتنی بر بهترین شواهد) و نوع سوم (نظام مند) چند گام اضافه، علاوه بر این 18 گام پیشنهاد میشود که رعایت این نکات بسیار مهم هستند.
+19. انتخاب پایگاههای داده ای، داده ها و منابع منتشرشده
+20. تنظیم راهبردهای جستجو، به دلیل اینکه این دو نوع مقاله مروری، از انواعی هستند که گزینش پژوهشها و پیشینه ها و نوع تحلیل در آنها بسیار مهم است، بنابراین اینکه پیشنیه ها از چه پایگاههایی بازیابی و استخراج شده اند، اهمیت زیادی دارد. و همچنین طراحی راهبردهای جستجو نیز مهم است، به طوری که اگر در روششناسی برخی مقالات مروری سیستماتیک دقت کنیم راهبردهای جستجوی انجام گرفته برای بازیابی پیشینه ها ذکر شده است.
+21. تعیین معیارهایی برای افزودن یا حذف پیشینه ها، قیاس پذیری روشها در این قسمت اهمیت زیادی دارد و حتما باید عنوان کنیم که چه چیزهایی ملاک و معیار انتخاب پیشینه ها بوده است.
+22. تعیین روندهای آماری برای تحلیل مطالعات برگزیده یا (meta analysis) حتماً باید شیوه های آماری استفاده شده بیان گردد که در روششناسی ذکر میشود.
+23. تشخیص پژوهشهای کیفی ارائه شده در فرایند مرور، به این معنا که ممکن است در بین پیشینه ها، پژوهشهای کیفی هم وجود داشته باشند و از آنجایی که تحلیل های مقالات نوع سوم، کمی و آماری است، پژوهشهای کیفی را نمیتوان در جداول آماری گنجانید و باید تحلیل کیفی روی آن صورت بگیرد.
پایان مقالات مروری