درمورد طول مقالات نظر قطعی داده نشده و کاملاً بستگی دارد به بافت و کارکرد مقاله و موضوعی که درباره آن مرور صورت می‌گیرد. ممکن است در مورد یک موضوع بیشتر کار شده باشد و تعداد پیشینه ها زیاد باشد، در این صورت برای تحلیل آنها به حجم بالاتری از مطالب نیاز خواهد بود، اما در برخی موضوعات زیاد کار نشده و تعداد پیشینه ها محدود است و زیاد نمی‌توان درباره آنها پیشینه یافت، به این ترتیب دارای حجم کمتری از مطالب خواهد بود. اما به طور کلی در مقالات مروری نوع اول (روایی) به دلیل اینکه جامعیت در این نوع مقالات حرف اول را می‌زند، و سعی می‌شود که معمولاً کامل باشد، بین 8000 تا 40000 واژه است. برای نوع دوم، از آنجایی که موردی و خاص هستند و بیشتر برای پروژه ها استفاده می‌شوند، حجم کمتری در نظر گرفته می‌شود اما بحث زیادی درباره حجم آنها نشده است. اما در مورد نوع سوم گفته شده که کمتر از 10000 واژه باشد.
لازم به ذکر است که این نوع تقسیم بندی مقالات مروری یک نوع رایج آن و اصلی ترین نوع تقسیم بندی با رویکرد روش‌شناسانه یا (methodological approach) است.
از انواع دیگر تقسیم بندی که برای مقالات مروری در نظر گرفته می‌شود:
مرور مقالات بر اساس اهداف: به عنوان مثال یک نوع آن مرور وضعیت موجود است و گرایشهای جاری را بررسی و رصد می‌کند. البته می‌توان از ترکیب انواع و تقسیم بندی های این نوع مقالات با هم استفاده نمود، مثلاً می‌شود مدل روایی و مرور وضعیت موجود را با یکدیگر تلفیق نمود. این انواع و مدلها قابل جمع و قابل ترکیب هستند، فقط دیدگاههای تفسیم بندی با یکدیگر متفاوت است. برخی نگرشهای جاری یا رویکردهای فعلی را بررسی می‌کنند و برخی دیگر مسئله محور هستند. گاهی سوالی برای پژوهشگر مطرح می‌شود و در صدد برطرف کردن مسئله پیش می‌رود و در اصطلاح مبتنی بر مسئله مرور را انجام می‌دهد، لذا در جستجوی پژوهشهای خاص که مبتنی بر مسئله ای خاص هستند برمی‌آید، که می‌تواند این یافته ها موافق یا مخالف موضوع مرور باشند، ولی در اصل معیار انتخاب مطالعات و منابع پژوهشهای مورد بررسی، این مسئله بخصوص است و مسئله محور است.
مرور نظریه یا مدل خاص: در این نوع، فرض می‌کنیم که یک نظریه شکل گرفته و پژوهشگر، پژوهشهای موافق یا مخالف این نظریه را بررسی می‌کند و تمرکز آن روی همان مدل یا نظریه خاص است. این نوع از مرور، از لحاظ هدف، یک معیار و یا یک انتخاب را برای انجام مرور در نظر گرفته است.
مقالات مروری از لحاظ مجری: به این معنا که چه کسی این مرور را انجام داده است. البته این نوع تقسیم بندی زیاد مهم نیست ولی گاهی انجام می‌شود. برخی مجلات گاهی متخصصین یک حوزه موضوعی و افراد باتجربه در زمینه موضوعی خاص را دعوت به نگارش یک مقاله مروری در زمینه ای خاص می‌کنند. مجلات از این نوع مقالات استقبال خوبی می‌کنند، چرا که هم بیشتر از انواع دیگر مقالات به کار پژوهشگر می‌آید و هم استنادات زیادی دریافت می‌کنند. به حدی که استنادات مقالات مروری حتی از مقالات پژوهشی نیز بیشتر است. در این نوع تقسیم بندی که یک پژوهشگر حوزه خاص به نوشتن می‌پردازد، بسیار عمیق و بهتر و علمی تر است، زیرا در آن حوزه متخصص و خبره است.
مقالات مروری بر اساس قرارداد: نوع دیگری از مرورها بر اساس یک قرارداد انجام می‌شوند و یک مأموریت داده می‌شود که طبق این قرارداد یک مقاله مروری نوشته شود.
نوع دیگر از انواع مقالات مروری، پیشنهاد ناخواسته است که یک پژوهشگر ایده ای در ذهنش شکل گرفته و براساس آن تصمیم به نوشتن مقاله مروری می‌گیرد.
چند نکته درباره مقالات مروری:
- برای ساختار مقالات مروری استانداردهایی وجود دارد، مثل ISO214 , Z39.8 و... که باید به آنها پایبند باشیم، متخصصان رشته های مختلف به این استانداردها توجه ویژه می‌کنند.
- در مقالات مروری روایی از چکیده راهنما استفاده کنید و در مقالات مروری نظام مند و مبتنی بر شواهد از چکیده تمام نما. ولی همچنان می‌توان از چکیده راهنما برای تمام انواع مقالات مروری استفاده نمود.
- بخصوص برای مقالات مروری نوع دوم و سوم از نقشه های مفهومی (conceptual map) استفاده می‌شود که برخی به شکل ساختاری هستند و سلسه مراتبی و برخی دیگر به شکل گراف، در اصل روابط موضوعی را نشان می‌دهند. (topic relationship) به این معنا که موضوعاتی که در مرور، به کار رفته اند را نشان می‌دهند و ارتباط آنها با یکدیگر را هم به تصویر می‌کشند. معمولا مصور هستند و البته برای نوع اول نیز می‌توان از آنها استفاده نمود، اما برای نوع دوم و سوم لازم است که از تصاویر استفاده شود.
- این گونه مقالات نباید طولانی و حجیم باشند. اما در نوع روایی آن ممکن است تا 40 هزار واژه هم برسد، بخصوص اگر مقاله مروری روایی از نوع تاریخی باشد که حجم مقاله طولانی تر می‌شود.
- بعد از نتیجه گیری، بخشی که در انتهای همه مقالات آورده می‌شود، تشکر از افرادی است که در مرور پیشینه ها و تنظیم ساختار و تهیه منابع به پژوهشگر کمک کرده و یا ایده ای داده اند. برای نوع تقسیم بندی مقالات از لحاظ مجری لازم است که از سازمانی که فرایند تهیه مقاله را پشتیبانی مالی کرده است تشکر ویژه صورت بگیرد. به این ترتیب در برخی مقالات این تشکر الزامی است. همچنین نام بسیاری از افرادی که در یک پروژه همراهی کرده اند را نمی‌توان در ابتدا آورد و در این قسمت لازم است که از همه آنها تقدیر و تشکر به عمل آید.
- در نگارش مقالات مروری باید تعصب و جانبداری را کنار بگذاریم تا مروری بی طرفانه و منطقی داشته باشیم. همچنین بتوانیم بدرستی نقاط قوت و ضعف مقاله ای که نوشته ایم را شناسایی کنیم.
ساختار استناد دهی در مقالات مروری:
اولاً باید شیوه استناددهی مطابق با مجله هدف صورت بگیرد و قبل از تنظیم منابع باید مجله مورد نظر مشخص گردد تا منجر به دوباره کاری نشود. این شیوه های استناددهی استانداردهایی دارند، از جمله: استاندارد شیکاگو، ونکوور یا APA.
تنظیم منابع در مقالات مروری بسیار مهم است چرا که تعداد منابع بسیار زیاد است، ممکن است حدود 50 الی 100 مطالعه را بررسی کرده باشید که عناوین همه آنها باید در منابع ذکر شوند.
تطبیق ارجاعات درون متنی با فهرست منابع و بالعکس باید صورت بگیرد که این مورد مختص مقالات مروری نیست و برای هر نوشته علمی لازم است که دقت شود. همچنین باید بررسی نمود تا منابع استفاده نشده در متن از فهرست مطالب حذف گردد. این اتفاق زمانی می‌افتد که مقاله از دل پایان نامه استخراج می‌گردد و لازم است که دوباره منابع بررسی و موارد اضافه را حذف کنیم.
در این بخش به انواع رویکرد مرور پیشینه ها در مقالات مختلف و در پایان نامه های کارشناسی ارشد و رساله دکترا می‌پردازیم:
شیوه تحلیل مرور پیشینه ها سه نوع هستند:
- مرور توصیفی صِرف یا ساده: ضعیفترین نوع استفاده از پیشینه ها که معمولاً به منابع داخلی و خارجی تقسیم می‌شوند و براساس سال نشر از قدیمی ترین به جدیدترین پیشینه بررسی می‌شوند. بخصوص برای مقالات مروری این شکل توصیف ساده اصلا مناسب نیست.
- نوع دوم تحلیلی است که مهمترین ویژگی آن دسته بندی و گروه بندی پیشینه هاست. (categorize) که براساس نقاط مشترک صورت می‌گیرد. اصل تحلیل یعنی دسته بندی برمبنای نقاط اشتراک و ویژگی های مشترک آنها و نشان دادن رابطه بین آنها با یکدیگر. تحلیل به معنای کلی آن، یعنی پیدا کردن روابط، تحلیل اطلاعات به معنی پیدا کردن روابط بین منابع است و خروجی آن دسته بندی گروههاست. در مرور پیشینه ها چه در مقاله یا انواع دیگر گزارشهای پژوهشی مثل پایان نامه یا رساله، تحلیل به معنی دسته بندی پژوهشها براساس اشتراکات آنهاست.
- نوع سوم تحلیل که بهترین نوع آن است روش تحلیلی انتقادی است و پژوهشگر علاوه بر دسته بندی و تحلیل، به دلیل مطالعات قبلی که در این زمینه داشته است، نظر شخصی خود را نیز بیان می‌کند. این نوع تحلیل می‌تواند نقد مثبت یا منفی و یا فقط دلیل این نوع گرایش باشد.
اطلاعات هر پیشینه که در مرور از آن استفاده می‌کنیم باید به این ترتیب باشد: ابتدا دلیل قرارگرفتن هر پژوهش در هر گروه بیان شود و سپس روش هرکدام عنوان گردد و اینکه تمرکز بر کدام یافته آنهاست، سپس نتایج هرکدام را به صورت جداگانه بیان و بررسی شود.
چندین نوع طبقه بندی وجود دارد برای گامهای نگارش مقاله مروری که متداول ترین آنها 5 گام اصلی است و این دسته بندی ها گامهای کلی را نشان می‌دهند.
گام اول: مروری روی پیشینه های حوزه موضوعی مورد بررسی
گام دوم: بیان مسئله و دلیل انجام مرور
گام سوم: تنظیم عنوان، چکیده، مقدمه، نمایه و متن اصلی و... و در کل تنظیم ساختار ظاهری مقاله
گام چهارم: روش‌شناسی، ابزار و بیان تحلیل خود
گام پنجم: بررسی و تطبیق ارجاعات درون متنی با فهرست منابع و بالعکس.
این پنج گام، گامهای اصلی است که برای نوشتن مقاله مروری باید برداشته شود به خصوص اگر برای بار اول اقدام به نوشتن مقاله می‌کنیم.
نوع دوم طبقه بندی گامهای پژوهش که مفصل تر و با جزئیات بیشتری است، شامل18 گام می‌شود.
- خاص کردن موضوع و اینکه مشخص کنیم مروری که در دست انجام است در چه حوزه موضوعی است. باید دامنه موضوعی خاص خود را تعیین نماییم و پس از آن چند پرسش و حتی اگر فرضیه ای درباره موضوع خود داریم مطرح کنیم.
- گام بعدی این که در این حوزه موضوعی خاص شروع به جستجوی پیشینه ها کنیم. و همزمان به پالایش آن بپردازیم که این پالایش در دو سطح صورت می‌گیرد و ممکن است بر روی موضوع تأثیر بگذارد، به این شکل که در خلال جستجوی پیشینه ها شاید نیاز به خاص کردن یا عام کردن موضوع باشد. سپس به مطالعه پیشینه های جمع آوری شده می‌پردازیم که معمولاً خواندن چکیده آنها کفایت می‌کند. عموماٌ پیشینه ها می‌تواند شامل مقالات پژوهشی، مفهومی، پایان نامه‌ها و ... باشد و حتماً باید ماهیت پژوهشی داشته باشند، به همین دلیل این نوع مقالات چکیده تمام نما دارند که می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. بنابراین مقالات توصیفی را نمی‌توانیم در مرور پیشینه ها استفاده کنیم. البته باید مقالات مروری را نیز مطالعه کنیم تا از آنها الگو بگیریم و در روند کار خود از آن استفاده نماییم، ولی نمی توان از آن به عنوان پیشینه استفاده کرد، چراکه از مقاله مروری در مرور پیشینه یک مقاله مروری استفاده نمی‌شود!
پایان جلسه دوم مقالات مروری