جلسه هفدهم کارگاه آموزشی پژوهش در محیط وب، از سلسله جلسات دورهمی علمی کتابداران استان قم که توسط کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی تشکیل می گردد، همچون جلسات پیشین با پرسش و پاسخ در رابطه با مباحث جلسه گذشته آغاز شد.

دکتر طاهری در ابتدا به تعریف موتورهای کاوش شخصی یا سفارشی (custom search engine) پرداختند و گفتند: موتورهای کاوش شخصی موتور کاوشی است که در آن کاربر تعیین می کند، برای جستجو از چه سایتهایی و به چه ترتیبی بازیابی صورت بگیرد. به این معنا که ترتیب بازیابی با تعیین اولویت از سوی کاربر و مطابق با ویژگی های خاص مدنظر وی انجام می شود. حتی تعیین فونت و اندازه حروف و رنگ محیط در اختیار کاربر خواهد بود. به طور کلی موتور کاوش سفارشی یا شخصی، موتور کاوشی است که تمام ویژگیهای (features) آن را کاربر تعیین می کند، به همین دلیل به آن personalized search engine یا customization search engine و گاهی به آن programmable search engine می گویند که به معنی موتور کاوش قابل برنامه ریزی است.

رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه طباطبایی در این بخش به بررسی این نکته پرداختند که دلیل شخصی سازی موتور کاوش و لزوم ایجاد موتور کاوش سفارشی چیست؟ و افزودند: از آنجایی که هر انسانی دارای ویژگی های خاص خود است و این ویژگی ها منحصر به فرد است، هیچ دو انسانی هم مثل یکدیگر نیستند، تا جایی که ممکن است رفتار اطلاع یابی آنها نیز با یکدیگر متفاوت باشد و شاید نیاز اطلاعاتی متفاوتی از یکدیگر داشته باشند که این مطلب، به دانش زمینه ای شخص برمی گردد که با یکدیگر متفاوت است و باعث می شود که درک متفاوتی از محیط پیرامون خود و مباحث و مفاهیم و پدیده ها اطراف داشته باشند. تمام سیستم های اطلاعاتی در دنیا به این نکته توجه داشته اند و طرحی ریخته اند تا این امکان را به کاربر بدهند که موتور کاوش، متناسب با ویژگی های شخصی و نیاز اطلاعاتی وی باشد و سعی شده است امکانات خود را هرچه بیشتر به نیاز کاربر نزدیک کنند، چرا که در نظر دارند بیشترین رضایت کاربران را تامین نمایند.

اما این امر چگونه حاصل می شود؟ دکتر طاهری با اشاره به این نکته بیان کردند: این امر با قرار دادن امکاناتی در سیستم اطلاعاتی خود محقق می گردد، که کاربر بتواند با به کارگیری این ویژگی ها و امکانات، سیستم اطلاعاتی را متناسب با نیاز خود، شخصی سازی یا سفارشی کند. یکی از معیارهای ارزیابی سیستم های اطلاع یابی همین قابلیت شخصی سازی آن است که نکته بسیار مهمی است.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه اذعان داشتند: موتورهای کاوش هم، به عنوان یکی از سیستم های اطلاع یابی از همین امکان شخصی سازی استفاده می کنند و به این سمت در حرکت هستند.

در ادامه ایشان به بیان ویژگی های موتورهای کاوش شخصی پرداختند و گفتند: برخی کاربران دارای وبسایت شخصی هستند و نیاز است که برای وبسایت خود موتورکاوش شخصی طراحی کنند. در این شرایط بهتر است که نام آن را مطابق با نام سایت انتخاب کنند در این حالت، موتور کاوش کدی را در اختیار کاربر قرار می دهد که با جای گذاری آن کد در ریشه سایت (Root) می تواند یک موتور کاوش شخصی برای سایت خود برمبنای گوگل داشته باشد. این یکی از امکانات موتور کاوش سفارشی است. ویژگی دوم یا امکان دومی که موتورهای کاوش سفارشی دارند، بازیابی نتایج سفارشی است به این معنا که این امکان را فراهم می نماید که کاربر، خود، تعیین می کند که از چه سایتهایی بازیابی صورت بگیرد و ترتیب بازیابی به چه صورت باشد، حتی می توان تعیین کرد که بازیابی از برخی سایتها انجام نشود. ویژگی بعدی آنها امکان پالایش جستجوست، یعنی ویژگی های خاص به جستجوی خود بدهیم یا تمرکز جستجو روی ویژگی خاصی باشد، مثلا اگر مطلبی، برچسب خاصی دارد بازیابی شود یا خیر. همچنین شما می توانید تمام شکل ظاهری موتور کاوش، اعم از فونت، رنگ و ... را بسته به سلیقه شخصی خود تغییر دهید. و یا حتی از موتور کاوش شخصی خود از طریق شرکت در برنامه google AdSense کسب درآمد مالی کنید. به این صورت که هر بازدیدی که انجام می شود، هزینه ای دریافت کنید، مثلا تبلیغات دو یا چند سایت معروف را در موتور کاوش خود قرار می دهید، این دو سایت برای تبلیغات در موتور کاوش گوگل هزینه پرداخت کرده اند، مانند تبلیغات تلویزیونی، که با هربار کلیک روی آن سایت هزینه ای از طرف گوگل برای کاربر در نظر گرفته می شود. البته این امکان برای کشور ما که در تحریم به سر می بریم وجود ندارد.

دکتر طاهری در این قسمت از کارگاه به معرفی کامل SEO پرداختند و خاطر نشان کردند: سئو یعنی بهینه سازی موتورهای کاوش (search engine optimization).

موتور کاوش گوگل این امکان را فراهم کرده است که اگر شخصی به سایتهای دیگر لینک کند وهمچنین سایتهای دیگر نیز به سایت وی لینک کنند، با پرداخت هزینه به گوگل، در زمان بازیابی نتایج، سایت شخصی او در ده مورد اول بازیابی خواهد شد.

در حقیقت سئو یعنی بهبود رنک یک وبسایت در نتایج موتورهای کاوش، و تلاشی است که از طرف صاحبان وبسایتها انجام می‌شود. طرف دیگر، کاربر نهایی یا (end user) وجود دارند. تمام تلاش طراحان موتورهای کاوش و وبسایتها برای جذب این کاربران نهایی است. برای این کار باید به سراغ سئو و استفاده از ترفندهای آن بروند. به هر حال همه تلاشها به جذب بیشتر کاربران معطوف می گردد. از آنجایی که موتورهای کاوش نیز به فکر منافع خود هستند، در نظر دارند که از آنها بیشترین استفاده بشود. لذا از دید موتور کاوش، وبسایتی که از قابلیتهای سئو استفاده می کند نیز یک کاربر به حساب می آید، از این رو برای جذب آن یک سری امکانات ارائه می دهد تا نتایج بهتری بدست بیاورد. نوع دیگر کاربران افراد عادی مانند من و شما هستیم که اصطلاحاً (end user) یا کاربر نهایی گفته می شود، که از محتوای بازیابی شده توسط موتور کاوش استفاده می کنیم. موتور کاوش تکنیکهایی را، هم برای طراحان وبسایتها و هم برای کاربران نهایی به کار می برد تا رضایتشان را بدست بیاورد، در این راستا از خدمات شخصی سازی (customization search engine) یا (personalized search engine) یا (programmable search engine) استفاده می کند. صنعت سئو در مقابل این امکان قرار دارد. تا جایی که در زمان فراهم شدن خدمات شخصی سازی، اصطلاحاً گفته شد "مرگ سئو" (death of SEO) فرا رسیده است. در حقیقت اگر همه کاربران یک موتور کاوش شخصی داشته باشند، دیگر سئو کارآیی خود را از دست می دهد.

رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه طباطبایی اظهار امیدواری کردند: در پایان این جلسه از کارگاه، پژوهشگران بتوانند موتور کاوش شخصی خود را طراحی کنند.

این عضو هیأت علمی دانشگاه در ادامه به چگونگی ساخت یک موتور کاوش شخصی اشاره کردند و تمامی مراحل آن را به طور کامل تشریح کردند.

1. ابتدا در گوگل عبارت google custom search engine را جستجو می کنیم.
2. از نتایج بازیابی شده اولین مورد (programmable search engine by google) را انتخاب می کنیم.
3. در وسط صفحه باز شده گزینه get started را می زنیم.
4. سپس از طریق اکانت گوگل وارد حساب کاربری خود می شویم.
5. در سمت چپ صفحه ای که باز می شود، گزینه new search engine را انتخاب می کنیم.
6. در این صفحه گزینه اول  مربوط به کاربرانی است که وبسایت دارند و در نظر دارند، برای وبسایت خود موتور کاوش شخصی طراحی کنند. که در این صورت باید آدرس وبسایت خود را وارد نمایند. گاهی ممکن است وبسایتی در کار نباشد و فقط یک موتور کاوش شخصی طراحی شود که می توانیم از آدرسهای مشهور و مورد استفاده خود بهره ببریم، مثل کتابخانه ملی ایران (nlai.ir)، ایرانداک (irandoc.ac.ir) و ... .

لازم به ذکر است که در وارد کردن آدرس سایتها محدودیتی وجود ندارد و حدود 2000 آدرس وبسایت را می توانیم وارد کنیم که حتی می توانیم ترتیب بازیابی آن را نیز خود تعیین کنیم، به این ترتیب که هر سایتی اول نوشته شود اولویت بازیابی دارد.

نکته: نکته مهم اینکه علاوه بر آدرس سایت، آدرس صفحه را نیز می توان وارد کرد که فقط در همان صفحه جستجو صورت بگیرد.

7. سپس می توانیم زبان مورد نظر خود را برای موتور کاوش انتخاب کنیم.
8. همچنین می توانیم برای موتور کاوش خود اسم انتخاب کنیم اما به صورت پیش فرض نام home page شخصی ما را به عنوان نام موتور کاوش قرار می دهد، ولی می توانیم آن را طبق سلیقه خود تغییر دهیم و نام مورد نظر را برای موتورکاوش شخصی مان تعیین نماییم.
9. بعد از این تغییرات روی گزینه create کلیک می کنیم، به این ترتیب یک موتور کاوش شخصی ساخته ایم.

ویرایش مشخصات موتور کاوش شخصی

در این قسمت دکتر طاهری مراحل ویرایش خصوصیات موتور کاوش شخصی را عنوان کردند و گفتند: مجددا از همان مسیر وارد صفحه می‌شویم و با کلیک روی گزینه edit search engine به ویرایش آن می پردازیم. به این ترتیب که در سمت چپ صفحه پیش رو، چندین گزینه به چشم می خورد. اولین گزینه setup است که ابتدا به بررسی قسمت های مختلف آن می پردازیم.

در قسمت setup :

1. ابتدا باکس تغییر نام (name search engine) است که می توانیم نام موتور کاوش خود را تغییر دهیم.
2. (search engine description) قسمت دوم است، که در این قسمت توضیح مختصری درباره موتور کاوش می دهیم.
3. ( search engine key words): در این بخش می توانیم کلید واژه های مورد استفاده خود را وارد می کنیم.
4. قست بعدی (edition) است که در قسمت (get code) یک کد در اختیار کاربر قرار می گیرد که از طریق آن می‌تواند در صورت تمایل آن را در آدرس وبسایت خود وارد نماید، تا موتور کاوش در سایت شخصی وی جای بگیرد.
5. (search engine ID) که ID موتور کاوش است. ؟؟؟؟؟؟
6. (public URL) آدرس موتور کاوش شخصی ماست که با ارسال این عبارت برای دیگران، آنها نیز میتوانند موتور کاوش ما را مشاهده و از آن استفاده نمایند.
7. گزینه بعدی (image search) است که اگر این گزینه فعال شود، موتور کاوش شخصی ما می تواند تصاویر را هم بازیابی کند و در نتایج نشان دهد.
8. (safe search) امکانی است که اگر فعال شود، جستجوی سالمی خواهیم داشت و در سایتهای غیر اخلاقی و دارک وب ها را جستجو نمی کند.
9. گزینه دیگر (region) یا منطقه جغرافیای است که در آن قرار داریم و می توانیم با فعال کردن آن تعیین کنیم وب سایتهایی بازیابی شده مربوط به کدام منطقه جغرافیایی باشند. به عنوان مثال اگر ایران را انتخاب کنیم، وبسایتهای ایرانی را بازیابی می کند.
10. گزینه بعدی (language) که قبلا گفته شد، می توان زبان موتور کاوش را تعیین کرد.
11. در قسمت بعدی (sites to search) می توانیم سایتهایی که موتور کاوش مجاز به جستجو در آنهاست را اضافه یا کم کنیم. حتی در این قسمت این امکان وجود دارد که برای هر سایت یک برچسب یا label تعریف کنیم که با قرار گرفتن روی آدرس سایت، لیبل آن نیز نمایش داده شود.
12. قسمت بعدی مربوط به وب مسترها و بحث ایندکس موتور کاوش است که از حوصله این کارگاه خارج است.
13. (search the entire web) اگر فعال باشد، بعد از سایتهای تعیین شده توسط کاربر و بازیابی از آنها در نتایج، از سایتهای دیگر نیز بازیابی صورت می گیرد.
14. (programmatic access) از طریق این قسمت، همچنین، ممکن است به دلایل مختلف از جمله قوی نبودن زیرساختهای سیستمی بخواهیم تعیین کنیم که تا 10 هزار کوئری در روز دریافت شود.
15. گزینه بعدی(restrict pages using knowledge graph entitles) است که با کمک این گزینه، تعریف می کنیم که به عنوان مثال فقط lecture بازیابی شود و یا هر چیز دیگری.
16. (restrict pages using schema.org type) در این قسمت، همچنین می توانیم با مراجعه به سایت schema.org مشخص کنیم که فقط کتاب، مقاله یا ... بازیابی شود.

نکته: سایت schema.org برای ایجاد وب معنایی یا (semantic web) است که امکان تعامل و ارتباط بین متادیتاها و منابع آنلاین را فراهم می کند.

در اینجا معرفی کارکرد گزینه های تب اول ((setup به پایان می رسد.

در تب دوم (ad) می توانیم تبلیغات سایت خود را قرار دهیم که با هر بار کلیک روی سایت درصدی از درآمد سایت به ما تعلق گیرد، که البته در ایران این امر امکان پذیر نیست.

در تب (users) می توانیم یوزرهای مختلفی را اضافه کنیم که در این صورت دو یا چندین یوزر بتوانند دسترسی به تنظیمات یک موتور کاوش داشته باشند.

تب آخر این بخش (advanced) است که در این قسمت دو گزینه وجود دارد با عنوان context و annotation.

در قسمت (search engine annotation) به معنی گزارمان، می توانیم توضیحاتی را اضافه کنیم. مانند اینکه تعیین کنیم در موتور کاوش، چه وبسایتهایی در بر گرفته شود و چه وبسایتهایی در بر گرفته نشود. به این معنی که با استفاده از این امکان یک سری از وبسایتها را وارد می کنیم که بازیابی از آنها انجام شود و یک سری دیگر را حذف می نماییم که از آنها بازیابی صورت نگیرد.

قسمت بعدی (context search engine) است که به وسیله آن موتور کاوش می تواند قابلیت آپلود و دانلود همه مطالب را داشته باشد.

به این ترتیب تنظیمات بخش setup موتور کاوش سفارشی خود را انجام داده ایم.

دکتر سید مهدی طاهری مدرس کارگاه در پایان این جلسه خاطر نشان کردند که در جلسات آینده به قسمتهای دیگر تنظیمات موتور کاوش سفارشی خواهند پرداخت.

گزارش از : بنت الهدا موحدی محب

برای مشاهده فیلم این جلسه به لینک زیر مراجعه کنید

https://www.aparat.com/v/DS0av/