تدوین: طیبه حاج باقریان(کارشناس کتابخانه آیت الله بروجردی)

 

بوعلی سینا مهمترین و جامع‌ترین اثر خود یعنی کتاب «الشفاء» را در قرن ۴ق. نگاشته است و تا به امروز صدها رونویس خطی از این اثر در کتابخانه‌های ایران، شناسایی و ثبت و ضبط شده است. براساس گزارش فنخا(فهرستگان نسخ خطی ایران)، کهن‌ترین نسخۀ موجود از بخش الهیات کتاب شفاء در ایران، در کتابخانه آیت‌الله العظمی بروجردی نگهداری می‌شود که توسط کاتبی ناشناخته کتابت شده است.

 

 این نسخه به خط نستعلیق آغازین و خوش مایۀ تعلیق، بدون نقطه‌‌گذاری (در 121 برگ؛ 20 سطر) کتابت شده است. در این نسخه تاریخ 503ق. به چشم می‌خورد و گزارش فنخا براساس این تاریخ بوده که سال کتابت در نظر گرفته است. اما بنابر آنکه واضع خط نستعلیق (میراحمد تبریزی) در سال 803ق. می‌زیسته، تاریخ مذکور برای کتابت دور از ذهن و بعید به نظر می‌رسد و احتمال آنکه رونویسی از نسخۀ قرن پنجم باشد، را به ذهن متبادر می‌کند، گرچه تشخیص بهتر و صحیح آن نیازمند کارشناسی‌ و تأمل بیشتر است.

 

اما درمشخصات نسخه‌شناسی آن باید گفت: سطراندازی، تعداد سطرهای یکسان، ارتباط میان پهنا و ارتفاع سطح نوشته، و در مجموع  صفحه‌آرایی چشم‌نوازِ این نسخه، که محسوس‌ترین نشانۀ آن نظم در فضای صفحه است، نمونه‌ای مفید برای نشان ‌دادن اندیشۀ صفحه‌آرایی کاتب و کتابت در قرون گذشته و در نسخه‌های اسلامی – عربی می‌باشد.

 

 نکته جالبی که از این نسخه استنباط می‌شود، آنکه غیابت سنت بازنمایی تصویری در هنر اسلامی، ممنوعیت یا عدم امکانات تصویرگری در کتابت متون علوم اسلامی و اهمیت سترگ زبان عربی در اسلام، دلایل درستی برای رشد و گسترش خوشنویسی و صفحه‌آرایی و در نتیجه کتاب آرایی نیست.

 

  براساس گزارش فنخا، میکروفیلم نسخه‌ای از کتاب الشفاء، کتابت ذیقعدۀ 475ق. در کتابخانه دانشگاه تهران موجود است که اصل نسخه مربوط به موزۀ بریتانیا می‌باشد. اما کهن‌ترین نسخۀ موجود در ایران نسخۀ مذکور است که در کتابخانۀ مسجد اعظم قم، به شمارۀ 1391 نگهداری می‌شود (فنخا، ج21، ص 58).