دوره جامع نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی

جلسه نهم: چکیده راهنما-تمام‌نما

نهمین جلسه از «دوره جامع نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی» از سری جلسات دورهمی علمی کتابداران که هر هفته به همت کتابخانه آیت‌الله العظمی بروجردی و با تدریس دکتر سیدمهدی طاهری دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار می‌گردد، در روز پنجشنبه 14مهر 1401 به صورت مجازی تشکیل شد.

در ابتدای این جلسه دکتر طاهری، مدرس کارگاه، به مرور مباحث جلسه گذشته پرداختند و به بیان چند نکته از استانداردهای چکیده نویسی اشاره کردند و گفتند: همانطور که گفتم،  تفاوت عمده این دو چکیده (راهنما و تمام‌نما) در یافته‌ها و بخصوص نتیجه‌گیری یا conclusion است. در چکیده تمام‌نما حتماً این دو بخش را می‌آوریم. اما در چکیده راهنما نمی‌آوریم و این نوع چکیده برای منابعی است که بحث یافته‌ها و نتیجه‌گیری در آنها کمرنگ‌تر از منابع پژوهشی است. گاهی اوقات ممکن است براساس نیازی که مخاطب دارد یا سیاستهای مجله، لازم باشد که ما conclusion داشته باشیم. فرض کنید که یک مقاله مروری یا تحلیلی شاید نیاز باشد که نتیجه گیری یا result هم داشته باشد که البته این نتیجه‌گیری خواننده را از خواندن متن بی‌نیاز نمی‌کند، چون چکیده راهنما فقط برای راهنمایی خواننده تدوین شده و قرار نیست نتیجه‌گیری انجام دهد که مخاطب را از خواندن متن مقاله بی‌نیاز کند. بنابراین حتی اگر نتیجه‌گیری انجام می‌شود، برایندی از مباحثی است که در متن گفته شده و باید با ظرافت خاصی لزوم مطالعه متن را نشان دهد، بنابراین conclusion خیلی ماهیت بی‌نیاز کردن از متن را ندارد.

در ادامه چند نمونه چکیده را بررسی می کنیم و در خلال آن به نکاتی اشاره خواهیم کرد.

نکته:

همانطور که می دانیم، انتقاد یک نوع تحلیل است، چون با ارتباط بین مفاهیم و شواهد بیرونی، نقد صورت می‌گیرد. انتقاد نوعی تحلیل است که منتقد نظر خود را هم نسبت به آن پدیده و مطلب بیان می‌کند.

نکته:

ما دو نوع مقاله مروری داریم، ما یک اصطلاح مقالات مروری داریم به معنی مقالات غیرپژوهشی  که در مجلات به کار می‌روند. نوعی مقاله داریم به نام مقاله مروری یا review article که پژوهشهای پیشین را مرور می‌کند.

چیزی که به اشتباه متداول شده است، هر مقاله که غیرپژوهشی باشد؛ یعنی گزارش پژوهشی نباشد را مروری می‌نامند و هر مجله علمی در هر شماره حداکثر دو مقاله مروری بیشتر نمی‌تواند منتشر کند، از طرفی تعداد مقالات زیاد است و مجلات هم تمایل زیادی ندارند و بعضی مجلات یک مقاله مروری چاپ می‌کنند، چون امتیاز آن مجله کم می‌شود و مشکلات به این شکل ایجاد می‌شود. اما مقالات مفهومی یک نوع ریسرچ به شمار می‌آیند و در سطح بالاتری نسبت به دیگر شکل مقالات مروری برای مجلات هستند، بنابراین خیلی راحتتر پذیرش می‌شوند.

چکیده راهنما-تمام‌نما

در بخش دیگری از این کارگاه به معرفی چکیده راهنما-تمام‌نما می‌پردازیم:

نوع دیگری از چکیده با عنوان چکیده تمام‌نما-راهنما indicative-informative abstract داریم. نوع سوم چکیده که در استانداردهای چکیده نویسی به این شکل و با این ترتیب ذکر شده است. این نوع چکیده دقیقاً شبیه چکیده‌های راهنماست و در اصل، چکیده راهنما به حساب می‌آید اما انتهای آن حتماً conclusion دارند. در حقیقت چکیده راهنما-تمام‌نما، ترکیبی از دو نوع چکیده قبلی است به ویژه برای پژوهشهای مفهومی به کار می‌رود و حجم آن شبیه چکیده راهنماست. البته گاهی اوقات حجم کمتر هم مشکلی ایجاد نمی‌کند؛ یعنی چکیده خلاصه‌تری نسبت به دو نوع قبلی است. منتها حتماً در آخر آن یک نتیجه‌گیری باید وجود داشته باشد. آنهم براساس نیازی که چکیده برای آن تهیه می‌شود تأثیرگذار است که آیا برای مخاطب مجله است یا سفارشی است که از فرد خواسته شده که حتماً به نتایج اشاره شود و یا نوع مقاله که ممکن است تحلیلی باشد که در آن رویکرد انتقادی هم به کار رفته باشد. مثلاً در یک مقاله مروری که پژوهشگر در کنار آن رویکرد انتقادی داشته و نظر خود را هم بیان کرده است. در این نوع مقالات شما می‌توانید از چکیده راهنما-تمام‌نما استفاده کنید و در آخر نتیجه‌گیری کنید. اینجا result نداریم ولی می‌توانید conclusion داشته باشیم؛ یعنی تقریباً چکیده راهنمایی که در انتهای آن یک نتیجه‌گیری ارائه کرده باشیم، در اصل یک چکیده تمام‌نما-راهنما می توانیم داشته باشیم؛ یعنی در استانداردها هم خیلی به هم شبیه هستند. به عبارت دیگر در چکیده راهنما بیان conclusion به آن ماهیت تمام‌نما می‌دهد. الان می‌توانید تفاوت result  و conclusion را متوجه شوید که چقدر در شکل، ساختار و محتوای چکیده تاثیرگذار است. بنابراین در چکیده تمام‌نما-راهنما باید به اجبار نتیجه‌گیری وجود داشته باشد، در غیر این صورت، چکیده، ماهیت تمام‌نمای خود را از دست می‌دهد. چکیده راهنما-تمام‌نما در اصل یک نوع چکیده راهنماست، منتها با ویژگی مهم چکیده تمام‌نما یعنی conclusion که اضافه کرده است. به عبارت دیگر اگر رویکردهای چکیده راهنما (indicative abstract) و چکیده تمام نما (informative abstract) با هم ترکیب شوند، indicative-informative abstract می‌شوند منتها چکیده‌ای است که راهنما بودنِ آن بولد و برجسته است. در اصل یک چکیده راهنما به حساب می‌آید که یک ویژگی از چکیده تمام‌نما،  نتیجه گیری (conclusion) را به ارث برده است. معمولاً چیزی که از شما در بیشتر انواع مجلات می‌خواهند، همین دو شکل تمام‌نما و راهنما است و به همین دو نوع چکیده می‌پردازند و شکل سوم یعنی تمام‌نما-راهنما را زیرمجموعه می‌دانند و چکیده‌ای را که نتیجه‌گیری داشته باشد، راهنما می‌دانند، یعنی چکیده تمام‌نما-راهنما را چکیده راهنمایی می‌دانند که نتیجه‌گیری داشته باشد و حالت تمام‌نما پیدا کرده باشد. نکته اصلی این نوع چکیده، نتیجه‌گیری آن است.

نکته:

ما برای دامنه منابعی که گزارشات پژوهشی هستند، مثل مقاله پژوهشی یا رساله دکترا یا پایان نامه و ... چنین چکیده‌ای درست نمی‌کنیم. برای دیگر انواع مقاله بیشتر چکیده راهنما استفاده می‌شود. برای برخی از انواع مقالات مانند مقالات تحلیلی که گاهی ماهیت انتقادی هم پیدا می‌کنند یا مقالات مفهومی از چکیده تمام‌نما-راهنما استفاده می‌کنیم.

در جلسات آینده به بررسی چند نمونه از چکیده‌های راهنما-تمام‌نما می‌پردازیم.

تهیه و تدوین گزارش:

بنت الهدا موحدی محب

کارشناس کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی

لینک دریافت ویدئو از آپارات:

 www.aparat.com/v/r9KPV